اختلال روانتنی یا اختلال سایکوسوماتیک و یا اختلال پسیکوسوماتیک، اختلال بدنی که تحت تأثیر ذهن قرار دارد است یا در شدیدترین حالت، توسط ذهن ایجاد می شود، تعریف شده است. مقاله زیر توسط دکتر مشاوره آنلاین دارای بورد تخصصی روانپزشکی با عنوان “همه چیز در مورد اختلالات روان تنی یا سایکوسوماتیک” برای خوانندگان محترم سایت ایشان تهیه شده است.
مقدمه
اولین بار ارتباط بین اختلالهای روانشناختی و بیماری های جسمی توسط دانشمند بزرگ ایرانی “ابن سینا” تشخیص داده شد. بعدها با کمک علم روانپزشکی و روانشناسی، عوامل روانشناختی موثر بین علائم بیماریهای گوارشی و روانشناختی مشخص تر شد. در زمینه طب روانتنی میتوان گفت که طب روانتنی از بیش از ۷۵ سال پیش یکی از حوزه های پژوهش در رشته روانپزشکی میباشد. در طب روان تنی دو فرضیه اساسی مطرح است این که مشکلاتی که در جسم فرد وجود دارد، میتواند بر روی عوامل روانشناختی فرد نیز تأثیر گذارد. مورد دوم این است که فردی که مبتلا به بیماریهای روحی- روانی است میتواند مشکلات جسمانی نیز داشته باشد. افکار و هیجان های آدمی، نحوه واکنش دهی وی را تغییر می‌دهند. یکی از واکنش های بدنی انسان، بیماری است و ما معمولا از این مسأله غافل هستیم که بیماری های جسمانی نظیر زخم معده، بیماری قلبی و عروقی و آسم ممکن است تحت تأثیر افکار و احساسات قرار گیرند. شواهد زیادی وجود دارد که نشان می دهد مدت و شاید حتی وقوع این نوع بیماری ها می تواند تحت تأثیر حالت های روانی مبتلایان به آنها قرار گیرد.
نقش اضطراب در شکل گیری بیماری های جسمی چگونه است؟
یکی از مهمترین تئوریهایی که در مورد شکل گیری اختلالات روان تنی مطرح است، نظریه استرس میباشد. همانطور که بیان شد استرس وضعیتی است که میتواند باعث اختلال در عملکرد روانشناختی و فیزیولوژی بدن فرد بشود. به نحوی که فردی که سیستم اضطرابش در اثر عوامل استرس زا فعال شود به نوعی پاسخهای جنگ یا گریز نیز در بدنش رخ میدهد که این مسئله میتواند باعث بروز علائم اضطراب مثل افزایش فشار خون، ضربان قلب، تنگی نفس و یا عواملی مرتبط با سیستم سمپاتیک فرد شود.
بنابراین فردی که مبتلا به اختلالات اضطرابی مزمن است میتواند در دراز مدت مبتلا به بیماریهای جسمی نیز بشود مانند اختلالات قلبی- عروقی، مشکلات گوارشی و یا مواردی مشابه. البته این که عوامل استرس زا چگونه میتوانند در شکلگیری مشکلات جسمانی فرد نیز دخیل باشند یا اینکه چطور میتوانند در زمینه ی تغییر پاسخهای فیزیولوژیک بدن موثر باشند دقیقا مشخص نیست. به احتمال زیاد عوامل متعددی میتواند در زمینه ی اضطراب مزمن زمینه ساز ابتلا به بیماریهای روانی باشد. مثلا اینکه اگر فردی به صورت طولانی مدت در معرض عوامل استرسزایی باشد که طول کشیده یا به اصطلاح اضطراب مزمن است، احتمال ابتلا به بیماریهای جسمانی مرتبط به اضطراب نیز در فرد بیشتر است.
بر اساس تئوری دیگری که توسط ریچارد راهه و تامس هولمز در زمینه ی مقیاسهای استرس در زندگی فرد مطرح شد، این بود که اگر فرد عوامل استرس زا با تعداد بالایی را داشته باشد میتواند احتمال ابتلا به اختلالات روان-تنی یا سایکوسوماتیک در آن برهه زمانی در او بالاتر برود. در ادامه این تئوری یافته های به دست آمده نشان داد افرادی که دیدگاههای خوش بینانه تری نسبت به زندگی در مواجهه با مشکلات و موانع دارند کمتر در معرض ابتلا به اختلالات سایکوسوماتیک هستند و زودتر و آسانتر نیز مشکلات جسمانی و روحی- روانیشان بهبود مییابد.
در ادامه توضیحات مختصری در مورد شایعترین بیماری کارکردی روده به نام سندرم روده تحریک پذیر برای خوانندگان محترم سایت ارائه می شود.
سندرم روده تحریک‌پذیر یا آی بی اِس: (Irritable Bowel Syndrome)
با توجه به سوالاتی که چند نفر از بازدید کنندگان محترم سایت، در مورد اختلالهای روان تنی از بنده داشتند، فرصت را مغتنم شمرده و توضیح مختصری را که برپایه متون و مقاله های چاپ شده در معتبر ترین مجلات علمی طب روان – تنی است و نتایج پژوهشی که چند سال پیش به همت یکی از همکاران محترم فوق تخصص گوارش در بیمارستان طالقانی تهران در مورد بررسی اثرات روانشناختی بر روی بیماریهای گوارشی انجام گرفت را داشتم، در ادامه بیان میدارم. آی بی اس به زبان ساده یا همان سندرم روده تحریک پذیر ممکن است پس از یک عفونت به وجود آید که آن را آی بی اس پس از عفونت می نامند که اکثرا یبوست میتواند علامت غالب باشد که ممکن است به صورت متناوب ظاهر شود. حدود یک چهارم بیماران مبتلا به بیماری روده تحریک پذیر، علائم جسمانی دارند که به عنوان شکلی از اختلالات جسمانی سازی میباشد که در این گونه موارد وجود اختلالات روانپزشکی همراه ، درمان های دارویی و غیر دارویی در بهبود علائم و نیز کیفیت زندگی موثر میباشد.
برای تشخیص این بیماری، آزمایش های معمول بالینی هیچ گونه اختلالی را نشان نمی دهند و نکته تشخیصی بسیار مهم این است که باید بعد از اینکه آزمایشهای تشخیصی لازم توسط متخصصین محترم داخلی و گوارش انجام گرفت و هیچ گونه علت طبی مرتبط با علائم گوارشی یافت نشد، تشخیص این بیماری گذاشته شود.
در مورد اهمیت تشخیص به موقع و درمان موثر بیماری روده تحریک پذیر باید این نکته را بیان نمایم که در پژوهشی که چند سال قبل در دنیا انجام شد، میزان غیبت از محیط کار بیماران مبتلا به این بیماری در برخی از مناطق، همسان با میزان غیبت از کار بیماران با سرماخوردگی بود.
اختلال های روان تنی، شامل اختلال هایی است که در آنها نشانه ها مستقیما مربوط به آسیب مغزی یا وجود یک وضع غیرعادی در محیط زیست شیمیایی مغز است؛ تشخیص اختلال روان تنی، زمانی صورت می گیرد که یک اختلال با آسیب جسمانی شناخته شده وجود داشته باشد و رویدادهایی که از نظر روان شناختی معنادار هستند، قبل از اختلال واقع شده و به شروع یا وخیم‌تر شدن آن کمک کنند.
زمانی که عوامل روان شناختی بر بیماری جسمانی تأثیر می‌گذارند، معمولا فرد انکار می‌کند که بیمار است و از مصرف دارو خودداری می‌کند. حتی ممکن است وجود عوامل خطر را که احتمالا حالت جسمانی را وخیم تر می‌کنند، نادیده بگیرد.
اختلال های جسمانی شکل، مبنای جسمانی شناخته شده‌ای ندارند اما اختلال های روان تنی، مبنای جسمانی دارند. عوامل روانی می توانند شرایط جسمانی متعدد را در تعداد زیادی از اعضای بدن تحت تأثیر قرار دهند مثل سیستم های دستگاه تنفسی، دستگاه قلبی – عروقی، پوست و دستگاه معدی – روده ای و اندام های حسی.
در هر فرد ممکن است تنها یک دستگاه عضوی در برابر تأثیرات روانی آسیب پذیر باشد. سندرم روده تحریک پذیر نوعی اختلال در عملکرد روده است که با درد مزمن در ناحیه شکم، احساس ناراحتی، نفخ و تغییرات در عادات روده‌ای، بدون هرگونه علت ارگانیک دیگری، مشخص می‌شود.
رویکرد روانپزشکی در درمان سندرم روده تحریک پذیر
با توجه به اینکه طبق مدل ارتباطات Bio-Psycho_Socio_Spritual ارتباط موثری اختلالات طیف اضطرابی و افسردگی با بیماری روده تحریک پذیر وجود دارد، سعی میکنم که تعدادی از موارد استرس زای موثر را بیان نمایم. شروع بیماری روده تحریک پذیر با وقایع استرس زای زندگی بخصوص استرس های بین فردی شامل جدائی از همسر، طلاق و از هم گسیختگی ارتباطات خانواده و طلاق عاطفی مرتبط میباشد. نکته قابل تامل این است که در یکی از جدیدترین پژوهشهای انجام شده در این بیماری، مهمترین عامل پیش بینی کننده پیش آگهی در بین علل روانشناختی ، وجود گروهی از مشکلات اجتماعی مزمن بخصوص مشکلات بین فردی تشخیص داده شد.
نکته پایانی مقاله
بنابراین توصیه نهایی دکتر ندا فرزانه بورد تخصصی روانپزشکی به تمام خوانندگان این مقاله این است که از خود درمانی و یا خودتشخیصی که البته واژه هایی ای اند که متاسفانه در میان برخی از مردم باب شده بپرهیزند و لذا بعد از اینکه متخصص محترم داخلی بیماری مرتبط با مسائل روانشناختی مثل استرس و اضطراب را تشخیص دادند، از مصرف خودسرانه داروهایی که متاسفانه بدون تجویز پزشکان باب شده بپرهیزند و به روانپزشک و یا روان درمانگر دوره دیده در زمینه درمان بیماریهای روان تنی برای درمان تیمی مراجعه نمایند چون اختلالهای روانپزشکی در کیفیت زندگی افراد با اختلالهای عملکردی گوارشی تاثیر ثابت شده علمی دارند.