بیماری وسواس فکری عملی، اختلالات رفتاری و اختلال بیش فعالى – کم توجهی از مهمترین بیماری های روانی در کودک و نوجوان هستند. مقاله زیر توسط دکتر ندا فرزانه روانپزشک متخصص و روان درمانگر برای خوانندگان سایت ایشان در مورد “نکات کلیدی شایع ترین اختلالات روانى كودكان و نوجوانان” بخصوص اختلال بیش فعالى – کم توجهی، بیماری وسواس جبری و اختلال رفتاری تهیه شده است.

شایع ترین اختلالات روانى در میان كودكان و نوجوانان كدام اند و بیشتر در چه سنى دیده مى شوند؟

در سنین پیش دبستانى به طور معمول اختلالات روانى مربوط به اختلالات فیزیولوژى است، به عنوان مثال اختلال در خواب و غذا كه این مسئله به این دلیل پیش مى آید كه هنوز ریتم هاى فیزیولوژیك در كودك كامل نشده است. در این سنین همچنین كودك دچار اضطراب نیز مى شود كه این اضطراب ها ناشى از جدایى از والدین است. البته در دوران پیش دبستانى انواع و اقسام اختلالات ناقص رشد یا اوتیسم هم بسیار شایع است. در سنین دبستان شایع ترین اختلال در كودكان، اختلال بیش فعالى و سوء تغذیه است. نتیجه مطالعات انجام شده نشان مى دهد كه ۱۰ درصد كودكان بیش فعالى دارند، یعنى به طور متوسط در هر كلاس درس ۴ تا ۵ نفر از دانش آموزان به اختلال بیش فعالى مبتلا هستند. در دوران نوجوانى یا پس از دبستان، انواع و اقسام اختلالات ارتباطى، پرخاشگرى و افسردگى وجود دارد. به طور كلى مى توان گفت كه ۲۰ درصد كودكان و نوجوانان زیر ۱۸ سال مبتلا به یكى از انواع اختلالات روانى و نیازمند كمك هستند.

 اختلال وسواس فکری – عملی کودکان و نوجوانان

از شایعترین بیماری های روانپزشکی در کودک و نوجوان، بیماری وسواسی – جبری است. بیماری وسواسی- جبری در کودک و نوجوان متاسفانه در بسیاری از بیماران میتواند با بیماری های روانپزشکی دیگری نیز مثل بیماری های اختلال کنترل تکانه و اعتیاد به مواد مخدر نیز باشد. در نتیجه می تواند باعث رنج روانی بسیار و افت قابل‌ توجه کیفیت زندگی در بزرگسالان و کودکان مبتلا بشود.
ثابت شده‌ است که درمان دارویی و روان‌ درمانی در بهبود کیفیت زندگی بیماران مبتلا به بیماری وسواسی جبری (OCD) موثر است. گزینه های درمان بیماری فکری – عملی شامل چندین جز است که بعد از ویزیت روانپزشک متخصص وسواس با آموزش دادن به بیمار در مورد ماهیت بیماری وسواسی جبری توسط روانشناس به بیمار مبتلا آغاز می‌ شود. در ابتدا درمان دارویی وسواس برای بیماران مبتلا به وسواس مقاوم در برابر درمان انجام میشود. در صورت صلاحدید دکتر روانپزشک بعد از اینکه مدتی از تاثیر گذاشتن داروهای وسواس گذشت، رواندرمانی و درمان های غیردارویی نیز می تواند بر اساس نوع وسواس و شدت آن انجام می گیرد.

درمان های بیماری وسواس فکری- عملی در کودک و نوجوان

در نهایت، درمان‌ های خط اول دارویی و غیردارویی برای بیماری وسواس جبری (OCD) می تواند علائم حاد وسواس را تا ۵۰ % کم می‌ کند که موجب بهبود شرایط روحی روانی فرد می شود.
البته مدولاسیون عصبی و جراحی مغز نیز در موارد مقاوم به درمان بیماری فکری – عملی مد نظر قرار می‌ گیرند. البته نوع داروی مناسب برای درمان بیماری وسواسی جبری باید توسط روانپزشک و بر اساس شرایط بیمار تعیین می شود و نیاز هست که در زمان های مختلف نیز فرد مجددا توسط دکتر روانپزشک بررسی شود تا در صورت نیاز داروها تعویض و یا ترکیب شوند. البته واضح است که اگر فرد بدون ویزیت حضوری و یا غیر حضوری توسط روانپزشک اقدام به خوددرمانی و یا قطع داروها بکند، علایم بیماری فکری – عملی او نه تنها که بهتر نشده بلکه بعد از مدتی نیز عود کرده و احتمال عوارض دارویی نیز بیشتر است.
یکی از انواع گزینه های درمان غیرداروئی بیماری فکری – عملی که می تواند بعد از مشورت با روانپزشک مد نظر قرار بگیرد، TDCS است که شامل کاربرد یک جریان ضعیف به پوست سر و با تنها کسری از جریان ورودی به مغز است. بیشتر مطالعات در مورد کاربرد tDCS در درمان بیماری وسواسی جبری (OCD) با استفاده از طیف وسیعی از ولتاژهای الکترود، با هدف قرار دادن نواحی از جمله قشر حرکتی کورتکس مغز و قشر پیشانی پشتی – جانبی، گزارش‌ها مورد بررسی قرار گرفته اند.
نوعی جراحی عصبی مخصوص Ablative برای درمان بیماری وسواس مقاوم به درمان فکری – عملی ، بر روی چندین ساختار مختلف مغز از جمله کپسول داخلی، سینگولای قدامی و قسمت هایی از ماده سفید را به ترتیب با تکنیک‌هایی به نام کپسولوتومی، سینگلوتومی قدامی و ساب کودیت تراکتوتومی توسط متخصص جراح مغز و اعصاب انجام میشود.

درمان‌های جایگزین دارو درمانی برای بیماری فکری – عملی در کودک و نوجوانان

درمان‌های کمکی مختلفی برای بیماری وسواس فکری – عملی پیشنهاد شده‌اند که شامل تکنیک‌های مدیتیشن، یوگا، (CBT) درمان شناختی رفتاری، روان درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی توسط روان درمانگر، فعالیت فیزیکی و طب سوزنی هستند. با این حال، قبل از این که این درمان‌ها بتوانند به طور معمول به عنوان مداخلات مبتنی بر شواهد برای درمان موثر بیماری وسواس توصیه شوند، به تحقیقات بیشتری نیاز است.

اختلالات رفتاری کودک و نوجوان

اختلالات روانى چه مسائل و مشكلاتى را ممكن است براى كودكان و والدینشان به وجود آورد؟

از مهمترین نکاتی که در کودکان با تشخیص ” اختلالات رفتاری” باید توجه داشت رسیدگی به این نکته است که كودكان مبتلا به اختلالات رفتارى در چه خانواده هایى رشد مى كنند.
روانپزشک تهران دکتر فرزانه عقیده دارد كه بیشتر كودكان مبتلا به اختلالات رفتارى در خانواده هاى سركوبگر بزرگ شده اند. فرآیند این خانواده ها بدین صورت است كه والدین و بچه ها براى كنترل یكدیگر از رفتارهاى منفى استفاده مى كنند و در واقع والدین توانایى لازم براى هدایت فرزندانشان را ندارند. در چنین خانواده اى، والدین هیچ پروایى از فرمان دادن، فریاد زدن، سرزنش و تنبیه كردن بچه ها ندارند. بچه ها هم به همین ترتیب عمل مى كنند تا بتوانند والدینشان را كنترل كنند. به طور معمول هر دو طرف تسلیم یكدیگر مى شوند و این باعث تقویت رفتار در هر دو طرف مى شود.
كودكان مبتلا به اختلالات رفتارى چالش هاى فراوانى را براى والدین به وجود مى آورند. این كودكان رفتارهایى از خود نشان مى دهند كه تأثیرى منفى بر اطرافیانشان (والدین، دوستان و معلمان) مى گذارد و واكنش هاى ناخوشایند این افراد در پاسخ به رفتار آنها نیز متقابلاً به خودشان باز مى گردد.

 اختلال بیش فعالى – کم توجهی (ADHD)

اختلال بیش فعالى – کم توجهی چیست و چه علائم خاصى دارد؟

علائم بارز بیش فعالى عبارت اند از: كم توجهى، حواس پرتى، تکانشگری و نقص تمركز. تمایز رفتارى این كودكان با همسالان در كارهایى كه نیاز به تمركز و توجه بیشترى دارند، نظیر تكالیف مدرسه، بروز مى كند. آنها همچنین به دلیل حواس پرتى، در به یاد آوردن موضوعات مختلف مشكل دارند، زیرا ذهنشان بیش از حد مشغول اطلاعات حسى است. مشكل اصلى كودكان مبتلا به بیش فعالى این است كه نمى توانند رفتارشان را كنترل كنند و به آنها نظم ببخشند. كودكان مزبور به دلیل این ناتوانى، نمى توانند رفتارى هماهنگ و مناسب با محیط اطراف نشان دهند.

این كودكان بدون فكر كردن دست به انجام اعمالى مى زنند؛ تمركز بر روى یك موضوع واحد براى این كودكان بسیار سخت است، به همین دلیل بیشتر اعمالشان بدون تفكر انجام مى شود، پاسخگویى نامناسب و خارج از نوبت به سؤالات در كلاس درس، بروز رفتارهاى جسورانه، پرت كردن چیزها یا اذیت كردن بچه هاى دیگر از علائم تكانشى در این كودكان است.

درمان های کلی اختلال بیش فعالی-کم توجهی

اختلال بیش فعالى-کم توجهی در بیشتر موارد قابل درمان و تا درصد بالایى قابل كنترل است. این اختلال در مواردى خفیف، متوسط و شدید است. در مورد بیش فعالى خفیف باید محیط را كه شامل مدرسه و خانه است ساماندهى كنیم تا محیط براى كودك مناسب باشد. به طور عمده این كودكان نیاز به محیطى دارند كه آنها را تشویق كنند، روش هاى مناسبى هم براى تشویق كودكان وجود دارد؛ همچنان كه تشویق بیشتر است باید نظارت هم بیشتر شود. در بیش فعالى متوسط و شدید حتماً درمان دارویى نیاز است.

نکته پایانی مقاله
دکتر ندا فرزانه روانپزشک ذکر می کند که در مورد اختلالات روانی کودکان نیز مهمترین مسئله تشخیص به موقع اختلال روانی در کودک و نوجوان است و اگر توجه بیشترى در زمان كودكى به این بیمارى ها نشان دهیم درمان این اختلالات زودتر انجام خواهد شد.