“پرخوری هیجانی” که در اصطلاح عامه از آن به عنوان “پرخوری عصبی” یاد می شود به صورت پرخوری برای رهایی ناگهانی از احساس منفی هیجانی و یا گریزی ناخودآگاه از محرک ناخوشایند روانشناختی میتواند باشد. این مورد در افرادی که زمینه ژنتیکی، اجتماعی و یا روانشناسی مستمر کننده دارند، نمود بارزتری دارد. مقاله زیر با عنوان ” نکات کلیدی درمان پرخوری عصبی” برای خوانندگان محترم سایت توسط دکتر ندا فرزانه متخصص اعصاب و روان (روانپزشک) که در تهران فعالیت می کند، تهیه شده است.
“رفتار پرخوری” به عنوان یک ویژگی تشخیصی اصلی در بیماری های پرخوری عصبی، پر اشتهایی عصبی، بی اشتهایی عصبی است. همچنین می تواند یکی از ویژگی های واضح در اختلالات خوردن نیز باشد. ندا فرزانه دکتر روانپزشک بیان می کند که باورهای فراشناختی ویژه در مورد الگوی غذا خوردن و پرخوری ممکن است نقش کلیدی در ادامه یافتن رفتارهای پرخوری عصبی داشته باشند.
معمولا یک حمله پرخوری هیجانی به عنوان خوردن مقدار زیادی غذا در یک دوره زمانی کم تعریف می شود که با احساس از دست دادن کنترل فرد در مورد خوردن غذا همراه است. در دوره های پرخوری هیجانی اغلب فرد بعد از خوردن مقدار زیادی غذا علائمی مثل احساس گناه، نفرت از خود، پریشانی و یا خلق پایین را دارد. برای درک بهتر علائم اختلال خوردن از نوع پرخوری هیجانی، مدل های روان شناختی متعددی پیشنهاد شده است که بیشتر روی نقش غذا در زندگی فرد به عنوان عامل کنترل هیجانی، شیوه های غذا خوردن محدود شده، عزت نفس ضعیف،استرس، ارزش گذاری بیش از حد بر روی وزن و شکل بدن و باورهای بنیادین خاص در مورد پرخوری توجیهاتی مطرح شده اند.
چاقی و اختلالات خوردن به طور قابل ملاحظه ای با همدیگر همپوشانی دارند. به طوریکه در ۷.۵ تا ۳۰ درصد از افراد چاقی که برنامه رژیم کاهش وزن دارند، معیارهای اختلال پرخوری هیجانی وجود دارند. شیوع اختلال خوردن بخصوص پرخوری عصبی در زنان بیشتر از مردان است. با توجه به این که اختلالات خوردن نه فقط با افزایش مشکلات سلامتی و جسمی فرد مرتبط هستند، بلکه با افزایش احتمال بیماری های روانی دیگر مثل بیماری افسردگی ماژور نیز همراه است. متاسفانه، اکثر موارد اختلال خوردن در کلینیک های سرپایی سلامت روانی، درمانگاه و مطب روانپزشکی تشخیص داده نمی شوند چون اکثر افراد مبتلا به پرخوری هیجانی که وزنشان نیز بالا نیست، در مورد رفتار پرخوری خود با روانشناس و یا روانپزشک در ویزیت اولیه صحبت نمی کنند. در نتیجه تنها از یک سوم افرادی که به کلینیک سلامت روانی مراجعه می کنند،در مورد علایم اختلال خوردن سوال میشود و تعداد بسیار کمی از آنها نیز بعد از اینکه بیماریشان توسط روانپزشک تشخیص داده میشود، به دنبال کمک تخصصی درمانی می روند. ندا فرزانه دکتر روان درمانگر بیان می کند که بر اساس تحقیقات فراوان علمی مشخص شده است که متاسفانه تنها ۹ % از افراد مبتلا به اختلالات پرخوری بیماریشان به درستی تشخیص داده می شود.
همچنین به این علت که میزان بالای مرگ و میر در اختلالات خوردن قابل توجه است، بنابراین مهم است که افراد با اختلالات خوردن به سرعت در مراقبت‌های اولیه شناسایی شوند و در صورت نیاز به خدمات تخصصی روانپزشکی و روان درمان ارجاع داده شوند.
عوارض جسمی بولمیا (پرخوری عصبی)
بنابراین از عوارض “پرخوری هیجانی” می توان به افزایش ریسک بیماری ها و اختلالات جسمی مثل دیابت، افزایش چربی خون، افزایش ریسک سکته قلبی ، افزایش همراهی با بیماری کبد چرب و اختلالات اکترولیتی در مواردی که به خصوص با رفتارهای جبرانی مثل استفراغ آگاهانه، رژیم غذایی سخت و یا استفاده ملین برای جبران پرخوری است نیز می باشد.
از مهمترین عوارض روانشناختی بولمیا (پرخوری هیجانی) می توان به کاهش اعتماد به نفس به علت چاقی بیمارگونه، ایجاد تصور منفی از بدن، افکار مداوم در مورد بی کفایتی، احساس افسردگی، کناره گیری از اجتماع و عدم حضور در مهمانی و جشن ها یاد کرد. بنابراین باید فرد مبتلا به “بیماری های خوردن” (Eating Disorder) حتما توسط روانپزشک و روان درمانگر حرفه ای از نظر عوامل زمینه ساز بررسی شود. شایع ترین اختلالات خوردن شامل آنورکسیا نوروزا (بی اشتهایی عصبی)، بولیمیا نوروزا (پرخوری عصبی همراه با رفتارهای جبرانی استفراغ عمدی یا استفاده از ملین یا مسهل بعد از حمله هیجانی پرخوری) و اختلال بینج ایتینگ (پرخوری) است.
از نکات قابل توجه در مورد فردی که برای پرخوری هیجانی اقدام به درمان می کند، بررسی و کنکاش فردی در این موارد است:
- آیا پرخوری‌های او به علت گرسنگی است؟
- آیا با خوردن غذا اضطراب نگرانی‌اش کاهی می‌یابد؟
- آیا با کمتر غذا خوردن احساس بدی دارد؟
- آیا خوردن بدون احساس گرسنگی تبدیل به عادت شده است؟
- چرا با وجود اینکه رژیم‌های سفت و سخت متعدیی را احتمالا امتحان کرده‌اند، بعد از مدت کوتاهی مجددا چاق می‌شوند؟
در ادامه باید این مطلب را در توضیح علل بیولوژیک بولیمیا (Bulimia nervosa) بیان کرد که نواحی مغزی در تنظیم میل گرسنگی و غذا خوردن از طریق دخیل بودن در تنظیم هیجانات و نیز کنترل بر روی میل گرسنگی دخیل هستند. به این صورت که قشر مغز، در تنظیم تکانه های پرخوری و ولع به خوردن نقش به سزایی دارد. یکی از موارد دخیل در اختلال پرخوری عصبی عدم تعادل نواحی مغزی دخیل می باشد که میتواند منجر به پرخوری تکانشی و یا پرخوری بدون حضور ذهن به صورت عدم آگاهی بر روی رفتار خوردن شود.
مورد موثر دیگری که در روند درمانی این اختلال باید در فرد مبتلا بررسی شود، افکار مخربی است که در این افراد وجود دارد. در زیر به تعدادی از این افکار ناکارآمد و مخرب اشاره می کنم:
- با دیدن غذای مورد علاقه‌ام وسوسه می‌شوم که آن را بخورم.
- وقتی عصبی می‌شوم، غذا خوردن من را آرام می‌کند.
- مقابله با وسوسه خوردن برای من خیلی سخت است.
- من مدام در مورد غذاهایی که در طول روز دوست دارم بخورم اما موجب چاقی‌ام می‌شوند، فکر می‌کنم.
- وقتی که ناراحت و نگران می‌شوم، هر خوراکی که دم دستم باشد را می‌خورم.
- دائما در حال فکر کردن به غذا هستم.
- غذا خوردن حال من را موقتا خوشحال می‌کند اما بعدش پشیمان میشم.
- بعضی از موارد بدون هیچ دلیلی دوست دارم که در آن لحظه غذا بخورم.
- اگر یک دوره طولانی شیرینی یا غذاهای مورد علاقه‌ام را نخورم، حالم خوب نیست.
- از اینکه در موارد حرص به غذا خوردن داشتن، هر چی که دم دستم باشد را می‌خورم، از خودم متنفر می‌شوم.
توصیه های طلایی که برای افراد مبتلا به این اختلال می تواند موثر باشد، می توان موارد زیر را بیان کرد که می تواند به اصلاح افکار مخربی که در بالا اشاره شده کمک کننده باشد:
- راه کاهش وزن در غذا نخوردن و رژیم غذایی سفت و سخت نیست.
- بازنگری در باورهای نادرست و افکار ناامید کننده ناکارآمد برای درمان امری مهم است.
- حرص و ولع برای غذا خوردن، از عوامل دخیل در پرخوری هیجانی است.
- گاهی موارد خوردن برای تنظیم هیجانات به صورت از بین بردن آنی هیجان منفی بروز می‌کند.
- احساس گناه بعد از خوردن میتواند در شکل‌گیری سیکل معیوب پرخوری هیجانیی دخیل باشد.
- تغییر باور‌ها و رسیدن به وزن متناسب با قد ثابت، زمان بر است مورد مهم در این مسئله این است که در صورت عدم توجه به این مورد،
- احساس ناامیدی و یاس تشدید می شود که روند درمان را پیچیده تر می کند.
موارد مهمی که در لیست بازنگری و برای تقویت انگیزه فرد مبتلا کمک کننده است، یادآوری این موارد به خود می باشد:
- انگیزه‌های خود را در مورد کنترل روند پرخوری هیجانی بازنگری کنید.
- به پیامدهای مثبت ناشی از درمان فکر کنید.
- توجه به این نکته که در خانمها میتواند این روند در حول و حوش دوران قاعدگی تشدید شود.
- به مواردی که موجب تشدید پرخوری هیجانی میشود، توجه کنید (خستگی، استرس و غیره).
- برای مدیریت هیجانی به روانپزشک مراجعه کنید تا با کمک درمان‌های دارو بی‌نظیر دارویی در روند درمان قرار بگیرید.
- سعی کنید تا فعالیت‌های لذت بخش دیگر را جایگزین خوردن کنید
- از ورزش کردن زیر نظر مربی برای کنترل اشتها و وزن کمک بگیرید.
- خود را با فرد دیگری مقایسه نکنید و چون متابولیسم بدنی، شرایط جسمی و روانشناختی هر فردی مختص به خود اوست.
نکته نهایی مقاله
در نهایت، توصیه دکتر ندا فرزانه متخصص اعصاب و روان در زمینه درمان قطعی “پرخوری عصبی” به اطرافیان فرد مبتلا به “پرخوری هیجانی” این است که در مواردی که فرد دچار عوارض روانشناختی ثانویه به این اختلال می شود مثل کاهش اعتماد به نفس، افسردگی، اضطراب و.. او را درک کرده و به صورت همدلانه به صحبتهای او گوش دهید و مهمتر از همه اینکه او را قضاوت نکنید.