روانپزشک (psychiatrist) با روانشناس (psychologist) و روانکاو (psychoanalist )متفاوت است. مقاله زیر توسط دکتر ندا فرزانه روانپزشک در مورد ” روانپزشک کیست و چه تفاوتی با روانشناس و روانکاو دارد؟” توسط ایشان برای خوانندگان محترم سایتشان تهیه شده است.
در ابتدای مقاله خانم دکتر ندا فرزانه بورد تخصص روانپزشکی ذکر می کند که هدف ایشان از نگاشتن این مقاله صرفا اطلاع رسانی به مردم فهیم و پاسخ دادن به سوال های متنوع و مهمی که در این زمینه به صورت حضوری و یا در فضای مجازی میشود، است. نمونه ای از مهمترین سوال ها در این زمینه عبارتند از:
” چه موقع نیاز به روانپزشک داریم؟” “چه کسانی حتما نیاز به روانپزشک دارند؟” “یک روانپزشک خوب می خوام” “تفاوت روانپزشک با متخصص اعصاب و روان چیه؟” ” بهترین روانپزشک تهران کیه؟” ” تفاوت روانپزشک با روانشناس چیه؟” به روانپزشک چه بگوییم؟”
اصطلاحاتی مثل روانپزشک، روانشناس، روانکاو، رواندرمانگر و سکس تراپیست معادل یکدیگر نیستند و تفاوت‌هایی در زمینه تحصیلات دانشگاهی، مدت تحصیل، رشته تحصیلی، دوره های تخصصی که گذرانده اند و زمینه های تخصصی درمانی و تشخیصی با یکدیگر دارند. البته این مسئله بسیار تخصصی است و اصلا این تصور نیست که همه باید این تعاریف را از قبل بدانند. جالب توجه این است که در این زمینه اطلاع رسانی دقیقی نیز در رسانه ها به میزان کافی نشده است و یا بالعکس اطلاع رسانی نادرست نیز در رسانه های جمعی انجام شده است.
به طور مثال، در رسانه‌ها مثل بعضی از نمایشنامه های رادیوئی، فیلم و سریال تلویزیونی نیز مشاهده شده است که این اصطلاحات به اشتباه و به جای یکدیگر به کار می‌رود. این مسئله نشانگر این است که کارگردانی که اقدام به ساخت آن مجموعه کرده نیز حتی قبل از تهیه اطلاعات درست تخصصی نداشته است. به طور مثال، فردی که حتما نیاز به مراجعه به روانپزشک و دریافت دارو برای درمان بیماری افسردگی شدید را داشته است، وقتی که تحت ویزیت روانپزشکی قرار گرفته است و به او تاکید شده که داروها را سر موقع مصرف کند، بجای روانپزشک از واژه نادرست دکتر روانشناس یاد می کند و یا اینکه متاسفانه در بسیاری از فیلم و سریال ها دیده شده که فرد بیان می کند که “به روانپزشک مراجعه نکن و به روانشناس مراجعه کن که برات دارو نمیده.”
مجددا تاکید دارم که روانپزشک، مددکار، روانکاو، روان درمانگر، سکس تراپیست و روانشناس همه از اعضای تیم درمان سلامت روان هستند و وجود تک تک این افراد و همکاری درست این افراد با همدیگر برای تشخیص و درمان به موقع بیماری های روحی و روانی مختلف کلیدی است و این مطالب، صرفا برای اطلاع رسانی عمومی و کمک به فرهنگ سازی در زمینه سلامت روان بیان شده است و اصلا هدف از این مقاله این نیست که خدایی نکرده به هیچ کدام از این حرفه ها اسائه ادب شده و یا توصیه های علمی ایشان بی ارزش نشان داده شود. بلکه فقط با کمک و همدلی تمامی افراد ذکر شده می توان برای درمان بیماری های روانی دستورالعمل های درمانی را به کار گرفت.
روانپزشک کیست؟
به طور خلاصه اینکه روانپزشک، پزشک است که در ابتدا تحصیلات پزشک عمومی خود را گذرانده است و دوره تخصصی روانپزشکی را نیز به صورت جداگانه بعد از اتمام دوره پزشک عمومی به مدت چهار سال در دانشگاه، مراکز درمانی، بیمارستانها و یا کلینیکهای ویژه گذرانده است. البته طول مدت تحصیل برای دریافت بورد تخصص روانپزشکی در کشورهای مختلف دنیا متفاوت است مثلا در ایران ۴ سال و در آلمان ۶ سال است.
بنابراین روانپزشک، فرد متخصصی است که در هر دو زمینه مسائل جسمی و مسائل روان طبابت می کند که البته تمرکز او بر روی مسائل روانشناختی و روانی فرد میباشد. درحقیقت، مهمترین و اساسی ترین تفاوت بین روانپزشک و روانشناس این است که روانپزشک فردی است که هم توانایی تشخیص و درمان امراض جسمی را دارد و هم توانایی و تشخیص و درمان امراض روانی را دارد و میتواند دارو نیز بنویسد چون روانشناس حتی اگر دکترای بالینی نیز داشته باشد، چون که تحصیلات پزشکی در دانشگاه پزشکی را ندارد ، حق تجویز دارو به مریض را ندارد.
روانپزشک ، پزشکی است که متخصص تشخیص و درمان بیماری‌های روانی است. روانپزشک برای سنجش و درمان بیماری های روانی آموزش می‌بیند. روانپزشک بیماران را از نظر اینکه آیا علائم آنها به علت بیماری فیزیکی، ترکیبی از بیماری های جسمی و روانی یا فقط بیماری روان پزشکی است، ارزیابی می کند. روان پزشکان در بین سایر اعضای متخصص بهداشت روان، تنها افرادی هستند که مرجعیت تجویز دارو برای درمان بیماری های روانی را دارند.
متأسفانه در کشور ما این باور نادرست وجود دارد که فقط وقتی فرد نیاز به مصرف دارو دارد باید به روانپزشک مراجعه کند و در بقیه موارد باید به روانشناس مراجعه کند. روانپزشک علاوه بر تجویز دارو سایر توانایی هایی نیز دارد و به نوعی شخص هدایت کننده تیم درمانی روانپزشک – روانشناس می باشد. بنابراین در مواردی که نیاز است که بیمار مبتلا به بیماری های روحی روانی مثل بیماری وسواسی – جبری، اختلال افسردگی ماژور، حمله پانیک، اختلال استرس پس از حادثه، اسکیزوفرنی حتما از لحاظ پزشکی نیز مورد بررسی قرار بگیرد، باید ابتدا توسط روانپزشک ارزیابی انجام شود. مورد دیگر بیمارانی هستند که حتما نیاز به تجویز دارو برای درمان علایمشان توسط روانپزشک وجود دارد مثل اختلالات هذیانی، مسخ شخصیت، مسخ واقعیت، بیماری دو قطبی، اختلال با ی پولار، بیماری اسکیزوفرنی و یا اسکیزوافکتیو.
روانشناس کیست؟
روانشناس نیز فردی است که تحصیلات خود را در زمینه روانشناسی انجام داده و پزشک نیستند. از نظر تحصیلات، روانشناس می تواند از همان ابتدا رشته روانشناسی را در دانشگاه در مقاطع لیسانس تا دکترا مطالعه کرده باشند و یا اینکه بر اساس قوانین وزارت آموزش و پرورش و دانشگاه‌های ایران، می تواند ابتدا در مقطع فوق دیپلم یا لیسانس رشته هایی غیر از روانشناسی ادامه تحصیل داده اند مثل پرستاری، مهندسی، زبان انگلیسی یا موارد دیگر. سپس ادامه تحصیلات خود را در رشته روانشناسی در مقطع لیسانس، فوق لیسانی یا دکترا ادامه داده و به کار روانشناسی و درمان بیماران محتاج و متألم بپردازند.
روانشناسی نیز در حوزه سلامت روان اهمیت بسیار زیادی دارد چون بعضی از افراد هستند که نیاز دارند حتماً درمانهای غیردارویی داشته باشند مثل زوج درمانی، خانواده درمانی و مشاوره. بنابراین نباید افراد تصور بکنند که روانشناس رفتن امری است که بی فایده است. متاسفانه یکی از تصورات غلطی که در زمینه مراجعه به روانشناس وجود دارد این است که روانشناس توصیه‌هایی را می کند که از کتابها می توان مطالعه کرد و نیاز به مراجعه حضوری یا غیر حضوری به او نیست.
یکی از مهمترین مواردی که فرد باید به روانشناس مراجعه کند موردی است که فرد حتما نیاز به مصرف دارو برای بیماری روحی روانی ندارد و فقط نیاز دارد که درمانهای غیردارویی و روانشناختی برای او انجام شود مثل بیماری افسردگی خفیف، آموزش بهداشت خواب، درمان فوبیای حیوانات، فوبیای ارتفاع و موارد مشابه.
روان درمانگر کیست؟
در مورد اصطلاح روان درمانگر و یا رواندرمانی نیز به صورت مختصر باید ذکر کرد که رواندرمانگر فردی است که درمانهای غیردارویی را برای فرد مبتلا به اختلالات روانپزشکی و اختلالات روانشناختی انجام میدهد. این مسئلهای است که بسیار میتواند برای بعضی از افراد گیج کننده باشد مثلاً اینکه آیارواندرمانگر روانپزشک است و یا روانشناس است و یا روانکاو؟
رواندرمانگر فردی است که به طور کلی درمانهای غیردارویی را برای درمان فرد مبتلا به بیماری روانی انجام می دهد. البته روان درمانی نیز انواع زیادی دارد که بر اساس روش فرد ابداع کننده، مدت درمان و سایر موارد متفاوت اند. روان درمانگر نیاز نیست که حتما روانپزشک و یا حتما روانشناس باشد. روان درمانگر میتواند روانپزشکی باشد که علاوه بر درمانهای دارویی، درمانهای غیردارویی رواندرمانی را نیز در مواردی که در این زمینه دوره دیده باشند، انجام بدهد یا میتواند روانشناسی باشد که مشغول به انجام روان درمانی است.
روانکاو کیست؟
در مورد روانکاو نیز به طور مختصر می توان گفت که روانکاو فردی است که به تحلیل و آنالیز دقیق و جزئی روان فرد از دوران کودکی فرد و حوادث مهم به صورت ریشه ای می پردازد. درمان روانکاوی نوعی درمان است که معمولا طولانی مدت است چون نیاز دارد که به صورت عمیق در مورد منشاء مشکلات روانی و یا جسمی فرد بررسی انجام شود و توسط روانکاو انجام میشود. روانکاو میتواند روانپزشک و یا روانشناس باشد که البته فرد روانکاو دوره های روانکاوی را نیز گذرانده است.
نکته پایانی مقاله:
بنابراین اصطلاح های روانپزشک، روانشناس، رواندرمانگر و روانکاو واژه هایی هستند که هر کدام بنا به ضرورت اقدامهای تشخیصی و درمانی لازم را در حیطه سلامت روانی فرد انجام می‌دهند. تمام افراد ذکر شده، در تیم سلامت روان قرار دارند. هدف اصلی این است که فردی که مشکلات روحی و روان دارد، به موقع تشخیص داده شده و تحت درمان مناسب داروئی یا غیر داروئی قرار بگیرد.