بدتر شدن شرایط اقتصادی و افزایش نرخ بیکاری در سال های اخیر از مهمترین دلایل افزایش بیماری های روحی و روانی در بین دانشجویان است. بررسی میزان شیوع اختلالات روانی در میان دانشجویان و ﺑﺮرﺳی وﺿﻌﻴﺖ ﺑﻬﺪاﺷﺖ رواﻧی داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ورودی های ﺟﺪﻳﺪ و قدیم داﻧﺸﮕﺎهی یکی از مهمترین نکات مهم در زمینه راهنمايی براي سازگاری با زندگی دانشجويی و بیماری های اعصاب و روان شایع در آنها هست. شدیدترین بیماری های روانی و شایع ترین اختلال های روانی در میان دانشجویان شهرها، کشورها و حتی رشته های تحصیلی دانشگاه و مرد یا زن نیز کاملا متنوع و متفاوت است. به طور مثال، تعدادی تصورها و باورهای غلط در عوام مردم ایران وجود دارند که در زمینه اختلال روانی شایع ایرانی ها، انواع اختلالات روانی، دانش و نگرش مردم تهران و ایران در مورد بیماریهای روانی و بیماری روانی عجیب و میزان اعتیاد به داروهای روانپزشکی هست که نیاز به اصلاح دارند.
تصورهای نادرست از بیماری های روانی دانشجویان
تصور غلط در میان بعضی از مردم ایران وجود دارد که به این صورت است که ” آیا اختلالات روانی در زنان دانشجو شایع تر است؟” یا اینکه ” آیا زندگی در خوابگاه و دور از خانه الزاما منجر به بروز بیماری های روانی خطرناک و کشنده یا تشدید انواع بیماری های اعصاب و روان در دانشجو می شود؟
در این زمینه خوشبختانه مطالعه ها و بررسی های زیادی در زمینه های مرتبط با لیست شایع ترین اختلالات روانشناختی دانشجویان، علايم و نشانه های مشترك و شايع اختلالات روانی در فرهنگ ها و نقاط مختلف ایران، بیماری های روانی شایع و افراد مستعد مبتلا شدن به این بیماری ها بخصوص افسردگی، اضطراب، وسواس و بی خوابی، علائم اولیه شروع هر بیماری روانی در مرد و زن، انواع درمان های دارویی و غیر دارویی برای درمان بیماری های اعصاب و روان دانشجویان و غیره انجام شده است.
مقاله زیر توسط ندا فرزانه روانپزشک و روان درمانگر خانم در مورد “چرا بیماری های روحی و روانی در بین دانشجویان افزایش یافته است؟” توسط ایشان برای خوانندگان محترم سایتشان تهیه شده است.
به گفته محققان، دانشجویان در حال حاضر حداقل پنج برابر بیش از دانشجویان ۱۰ سال قبل مبتلا به بیماری های سلامت روان هستند. از مهمترین مشکلات دانشجویان نسل حاضر را بر اساس بررسی های جامعه نگران می توان مسائل تحصیلی، برنامه ریزی نادرست تحصیلی، ناآشنایی با شیوه های مطالعه در دانشگاه دانست همچنین مسائل ارتباطی با جنس مخالف، خانواده ها، مشکلات اضطرابی مثل اضطراب صحبت کردن در جمع یا اضطراب اجتماعی است.
بیشتر دانشجویان امیدی برای پیدا کردن شغل بعد از پایان تحصیلات خود ندارند، حس می‌کنند، لحظه به لحظه درس خواندن در سال های تحصیلی بی‌ثمر بوده و فقط زمانشان را به هدر داده اند، این باعث افزایش احساس ناامیدی و افسردگی در بین دانشجویان شده است.
شایع ترین اختلالات روان پزشکی در میان دانشجویان
اختلال اضطراب فراگیر(GAD) یکی از شایع ترین اختلالات روان پزشکی در میان دانشجویان و دانش آموزان است که حدود ۶ % جمعیت عمومی را در طول زندگی خود تحت تاثیر قرار می دهد. بیماری اضطراب فراگیر یک بیماری مزمن روانپزشکی است که به دلیل واکنش منفی گذاشتن بر روی کار و عملکرد اجتماعی، کیفیت زندگی فرد بیمار را به شدت تحت تاثیر قرار می دهد بخصوص اگر که فرد در حال تحصیل باشد. اگر چه اضطراب یک علامت شایع روانشناختی است اما تشخیص بیماری اضطراب منتشر نیاز به فرآیند پیچیده غربالگری برای تشخیص و درمان صحیح در دانشجویان و دانش آموزان دارد. علاوه بر این، اضطراب منتشر که در دانشجویان و دانش آموزان بخصوص در زمان امتحانات رخ می دهد، در صورتیکه طولانی مدت ادامه یابد و توسط روانپزشک و روانشناس تشخیص داده نشود، می تواند معمولا با دیگر بیماری های روانی مثل افسردگی عمده و یا دردهای مزمن مرتبط شود . در صورتیکه علائم اضطراب امتحان در فرد به موقع تحلیل و بررسی بشوند، بر روی کاهش شدت علایم اضطراب و بهبود اثربخشی درمان اضطراب امتحان تاثیر مثبت می گذارد.
اهمیت مشکلات خواب در سلامت روانی دانشجویان
یکی از مهمترین عللی که می تواند باعث مستعد شدن گروه دانشجویان به مشکلات روحی روانی شود، مشکلات در سیکل خواب و بیداری و یا نحوه خوابیدن این قشر می باشد. در بسیاری از بیماری های روانپزشکی، کیفیت خواب و هم کمیت خواب نقش بسیار تعیین کننده ای دارند. این نقش می تواند از علل ایجاد بعضی از بیماری های روانپزشکی باشد و یا میتواند باعث تشدید و یا عود یا شعله ور شدن بیماری روانی قبلی فرد بشود. به طور مثال، اگر دانشجویی باشد که به علت امتحانات و بیداری ها و شب نخوابی های آن مدتها الگوی خواب نامنظمی داشته باشد، به نحوی که شبها بیدار مانده و روزها به مطالعه بپردازد، الگوی غلطی که متاسفانه در میان بسیاری از دانشجوها به عنوان شب امتحان درس خواندن مطرح است، این مسئله نه تنها تاثیرات منفی بر روی سطح علم و دانش دانشجو دارد و بر روی افزایش سطح کلی سواد فرد اثر ندارد، بلکه تاثیرات منفی نیز می تواند بر روی بیماری های روحی روانی دانشجو بگذارد.
پس بنابراین فرهنگ سازی و الگو سازی دانشجویان برای اینکه درس ها و مطالب مطرح شده توسط استادان را در طول ترم مطالعه کنند به جای اینکه شب امتحان بیدار باشند و فقط به فکر نمره باشند، باید همیشه مد نظر قرار بگیرد. در افرادی که مبتلا به اختلال های خلقی به خصوص افسردگی هستند، الگوی نامرتب خواب میتواند باعث تشدید، شعله ور شدن و یا مزمن شدن علائم بیماری بشود. بنابراین اگر دانشجویی که به علت بیماری افسردگی تحت درمان های دارویی و غیر دارویی به میزان مرتب و مداوم تحت نظر بوده است، ذکر بکند که بخاطر نزدیک شدن فصل امتحانات داروهای خود را که تاثیرات خواب آور نیز داشته اند خودسرانه قطع کرده و از آن موقع دچار تشدید علائم شده است، دور از انتظار نخواهد بود.
متاسفانه این الگوی غلط که دانشجویان تصور این را دارند که وقتی ما داروها را میخوریم خوابمان می گیرد، بنابراین در دوران امتحان فقط داروها را قطع می کنیم و بعد از آن مجدداً دوباره داروها را مصرف می کنیم، بسیار نادرست می باشد. از مشکلات ناشی از مصرف نادرست این چنینی دارو این است که در مرحله ی اول قطع یکدفعه ی داروهای روانپزشکی خودش نوع میتواند باعث ایجاد علائمی به نام سندرم ترک دارو بر اساس نوع دارو بشود. دوم اینکه وقتی که فرد خودسرانه داروها را قطع می کند و بی خوابی نیز به مسائل فرد اضافه می شود، این مسئله موجب تشدید علائم روانی فرد شده که می تواند خود باعث عدم پاسخ به درمان های دارویی معمول در آینده بشود. مورد دیگر در مورد مشکل بی خوابی در دانشجویان این است که متاسفانه دانشجویانی که هم شاغل و هم در حال درس خواندن هستند، به علت کمبود وقت نمیتوانند خواب کافی داشته باشند.
بنابراین افراد در معرض مشکلات بیشتری از مشکلات اعصاب و روان به علت مشکلات خواب می باشند. که بعضی از این بیماری ها عبارتند از:
اختلال اضطراب فراگیر منتشر، اختلالات کنترل تکانه، وسواس و اختلالات دو قطبی. همچنین سوءاستفاده از مواد مخدر.
تعدادی از مشکلات ناشایع، جدی، خطرناک ولی مهم انواع سندروم روانی در میان دانشجویان که نیاز به بررسی تشخیصی و درمان دارند شامل: اضطراب فراگیر، اختلال اضطراب پس از سانحه، علائم جسمی اضطراب، استرس پس از سانحه، انزال بی اختیار ناشی از استرس، افسردگی و اضطراب در دانشجویان، بی خوابی در میان دانشجویان، مصرف داروهای روان گردان و محرک مثل ریتالین و مدافیل در دانشجویان دختر و پسر، اعتیاد به مواد مخدر صنعتی و گل و حشیش، روابط دوستی دختر و پسر، روابط نامشروع جنسی دختر وپسر و سکس نامشروع می باشد.
بیماری روانی دیگری که در دانشجویان شایع است، اعتیاد به مواد مخدر است. البته دانشجویان نیز مانند سایر اقشار جامعه می توانند در معرض اعتیاد قرار بگیرند به علت عوامل محیطی. ولی اینکه چه نوع مواد مخدری در میان دانشجویان بیش از بقیه سوءاستفاده میشود بستگی به شرایط و سابقه بیماری روانپزشکی قبلی فرد دارد. مثلاً اگر فرد دانشجویی نیاز دارد که به خاطر مطالعه در شب امتحان ساعت ها بیدار بماند، خب به طبع به سمت استفاده از داروهای محرک مثل ریتالین، مدافینیل و یا مواد مخدری مثل شیشه، اکس و یا مواد تحریک کننده مغزی می رود.
تصور نادرستی که وجود دارد این است که بسیاری از دانشجویانی که به روانپزشک مراجعه می کنند، بیان می کنند که ما فقط میخواهیم داروی ریتالین را در زمان امتحاناتمان بخوریم و بعد از آنکه دیگر تمرکزمان نرمال شد، دیگر دارو را مصرف نخواهیم کرد. این طرز مصرف نادرست دارو خودش می تواند زمینه ساز ایجاد بسیاری از بیماری های روانی به خصوص اعتیاد به مواد محرک بشود. بسیاری از بررسی های روانپزشکی نشان داده است که در افرادی که زمینه خانوادگی، ژنتیکی، فردی و اجتماعی بیماری های اسکیزوفرنی که در دسته ی بیماری های سایکوز و یا روانپریشی که بسیار جدی است، قرار دارد حتی با یکبار مصرف ریتالین یا قرص های محرک نیز در شرایط نادرست می توانند مبتلا به بیماری اسکیزوفرنی بشوند.
خوشبختانه مراکز مشاوره دانشجویی در اکثر دانشگاه های ایران وجود دارند که در آنها فرد دانشجو می تواند در صورت بروز علایمی مثل افسردگی، اضطراب، وسواس، ناامیدی، افکار آسیب به خود یا دیگران، مشکل در تصمیم گیری و مدیریت زمان، ناتوانی در تصمیم گیری و یا تصمیم های نادرست و لحظه ای، بدخوابی، علاقمندی عاطفی و یا جنسی به برقراری رابطه به جنس موافق و یا مخالف، میل به مصرف مواد مخدر و یا سیگار حتما به روانشناس و روان درمانگر دانشگاه برای تشخیص مراجعه کند. علت اینکه توصیه می شود که فرد حتما در صورت بروز بیماری و علایم روانی به روانشناس و تیم سلامت روان دانشگاه محل تحصیلش مراجعه کند این است که با بررسی های روانشناسی حضوری و یا ویزیت های غیر حضوری و بررسی توسط تست های روانشناختی مختلف در موارد لزوم می توان به موقع بیماری های روانی دانشجویان را تشخیص داد. در این گونه موارد، هر زمان که درمان های دارویی روانپزشکی نیاز باشد، فرد برای بررسی های تکمیلی روانپزشکی و تجویز دارو به روانپزشک یا متخصص اعصاب و روان نیز از طرف روانشناس دانشگاه ارجاع می شود.
توصیه نهایی نویسنده مقاله
بنابراین تعداد زیادی از بیماری های روانپزشکی هستند که میتواند در افراد دانشجو فراوان تر باشد. بنابراین توصیه ی دکتر ندا فرزانه روان پزشک غرب تهران این است که دانشجویان نیز مانند سایر اقشار جامعه به حفظ و تداوم سلامت روان خود توجه بیشتری بکنند.