نوموفوبیا یا بی موبایل هراسی از مهمترین اعتیادهای قرن ۲۱ ام هست که مهمترین و کلیدی ترین علامت آن به صورت ترس و یا اضطراب شدید و دائمی به دلیل نداشتن تلفن همراه در کنار خود به صورت مستمر و مداوم است. دکتر ندا فرزانه بورد تخصصی روانپزشکی و روان درمانگر ذکر می کند که جدیدترین تحقیقات نشان می دهند که وابستگی به تلفن های همراه دارای تاثیرهای منفی بر روی سلامت روان افراد با گروه های سنی مختلف است. نوموفوبیا نشانه ای یا سندرمی از کاربرد مشکل ساز رسانه دیجیتال در سلامت روان در نظر گرفته می شود که تعاریف آن البته هنوز به درستی و دقیق استانداردسازی نشده اند.

مقدمه کلی در مورد بی موبایل هراسی یا نوموفوبیا:

از سال ۲۰۰۵ استفاده از تلفن های همراه به خصوص در کشورهای اروپایی و آسیایی به طور چشمگیری افزایش داشته است. در دنیای امروز، گوشی های هوشمند یا به اصطلاح موبایل به عنوان بخشی جدایی ناپذیر از زندگی روزمره مردم دنیا هستند زیرا تلفن های هوشمند روتین های زندگی افراد را در بسیاری از موارد تسهیل می کنند. دکتر ندا فرزانه روانپزشک ذکر می کند که با این حال، مثل تمام اختراعات و اکتشافات بشر، استفاده مشکل ساز یا بیش از حد از گوشی های هوشمند می تواند برخی مشکلات روانی را ایجاد نموده و یا آنها را تشدید نماید. یکی از این موارد، بی موبایل هراسی یا نوموفوبیا است که به عنوان یکی از مشکلات روانشناختی ناشی از کاربرد بیش از حد گوشی های هوشمند در نظر گرفته می شود.

بی موبایل هراسی یا نوموفوبیا ، فوبیای عصر مدرن دیجیتال معاصر نیز اطلاق می شود و به زبان ساده به ترس و اضطراب های غیرمنطقی فرد وقتی  که نمی تواند به موبایل خود دسترسی داشته یا با آن ارتباط برقرار نماید، گفته می شود. میزان شدید بودن بی موبایل هراسی یا نوموفوبیا در بعضی از افراد با سطح علایم و نشانه های افسردگی، اضطراب و استرس ارتباط دارد. براساس یک مطالعه دید در زمینه بی موبایل هراسی مشخص شده است که اضطراب ناشی از نوموفوبیا می تواند منجر به مشکلات روانشناختی همچون افسردگی و استرس در افراد مستعد از نظر اختلالات روانی نیز شود.

با تغییر لحظه ای تکنولوژی، هر روز چالش های جدیدی در زندگی روزمره ظهور می کنند و به نوعی باعث می شود که انواع جدید فوبیاها نیز پدیدار شود که به اصطلاح تکنو فوبیا نامیده می شود.

اگرچه بی موبایل هراسی یا نوموفوبیا در راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، ویرایش پنجم (DSM-5) فعلی نیامده است اما براساس تعاریف ارائه شده در DSM-IV به عنوان یک «فوبیای خاص» پیشنهاد شده است.

به گفته بیانچی و فیلیپس (۲۰۰۵)، فاکتورهای روانشناختی در استفاده بیش از حد از گوشی همراه نیز دخیل هستند. از این فاکتورهای زمینه ای روانی در برخی از افراد  می توان به مواردی مثل شامل: عزت نفس پایین (زمانی که فرد به دنبال “اطمینان بخشی” است به صورت نامناسب از گوشی همراه خود به صورت افراطی استفاده می کند) و نیز شخصیت برون گرا در زمان هایی که افراد ذاتا اجتماعی که تمایل به داشتن روابط اجتماعی با افراد مختلف در گروه های مجازی و یا به اصطلاح چت کردن بیش از حد از تلفن همراه استفاده می کنند نیز باشند. همچنین احتمال دارد که علائم و نشانه های بی موبایل هراسی یا نوموفوبیا توسط دیگر بیماری های روانی زمینه ای و از قبل موجود در فرد نیز مثل بیماری های افسردگی و یا اختلالات شخصیت، فوبیای اجتماعی یا اختلال اضطراب اجتماعی و اختلال پانیک یا حمله هراس هستند

بی موبایل هراسی یا نوموفوبیا معمولا یک اعتیاد رفتاری در نظر گرفته می شود ویژگی های مشترک بسیاری با اعتیاد به مواد دارد. اتصال تلفن های همراه به اینترنت یکی از علل زمینه ای مهم در علائم و نشانه های بی موبایل هراسی یا نوموفوبیا است. نشانه های اعتیاد در این اختلال ممکن است نتیجه نیاز به راحت شدن خیال از کنار خود داشتن گوشی موبایل به دلیل عواملی همچون اضطراب و استرس بالا، عزت نفس پایین، دلبستگی ناایمن ( که اغلب ریشه در ارتباط عاطفی و سبک تربیتی فرد در زمان کودکی دارد)، یا بی ثباتی عاطفی و هیجانی باشد. برخی افراد نیز در گاهی موارد برای کسب آرامش در روابط عاطفی با دوست و یا پارتنر خود به صورت افراط گونه و بیش از حد از تلفن همراه یا موبایل استفاده می نمایند.

دکتر فرزانه روانپزشک خانم و روان درمانگر ذکر می کند که همان طور که می دانیم و در بالا نیز ذکر شد، سال های اخیر استفاده از تلفن های هوشمند افزایش چشمگیری یافته است و این مساله “اعتیاد به تلفن های هوشمند” را به یکی از نگرانی های مهم “سلامت روان” تبدیل کرده است. بی موبایل هراسی یا نوموفوبیا یک اختلال در نتیجه استفاده نادرست از فضای مجازی در عصر دیجیتال معاصر در نظر گرفته می شود. در بعضی از افراد نیز یکی از معانی آن نیز می تواند ترس بیمارگونه از بی اطلاع ماندن از فناوری تکنولوژی تعبیر شود.

موبایل یا همان تلفن های هوشمند قابل حمل، به نوعی امکان استفاده از اپلیکیشن ها یا همان برنامه های موبایل مبتنی بر اینترنت را در مقایسه با استفاده از اینترنت در کامپیوتر فراهم می کند. بنابراین ، به نوعی “اعتیاد به تلفن هوشمند” یک نوع اعتیاد به فناوری در نظر گرفته می شود که به صورت “اعتیاد رفتاری” با ماهیت غیر شیمیایی تعریف می شود که تعامل انسان-ماشین را شامل می شود.

دکتر ندا فرزانه بورد تخصصی اعصاب و روان ذکر می کند که بی موبایل هراسی یا نوموفوبیا به نوعی اختلال در وضعیت سلامت روان است و در بعضی از مقالات چاپ شده ذکر شده است که در  نوجوانان پسر بسیار فراوان تر از نوجوانان دختر دیده می شوند. در بعضی دیگر از جدیدترین مقاله های چاپ شده در این زمینه مشخص  شده است که بی موبایل هراسی یا نوموفوبیا ارتباط معنی داری با بیماری های افسردگی، اختلالات اضطرابی، و کیفیت پایین زندگی دارد.

از زمان معرفی اولین گوشی موبایل به بازار، این دستگاه ها به طور قابل توجهی در اغلب جوامع به جریان اصلی یا mainstream تبدیل شده اند. طبق مقاله های شامبار، روگیمبانا، و ژوا در سال ۲۰۱۲ مشخص شده است که تلفن های همراه “احتمالا بزرگترین اعتیاد به مواردی بجز مواد مخدر” در قرن ۲۱ ام هستند.

طبق مقاله های معتبر ثبت شده براساس برخی از نطرسنجی ها و پرسشنامه ها دانشجویان ممکن است هر روز تا حدود نه ساعت از زمان خود را با تلفن های همراه خود سپری کنند. همین مسئله به نوعی می تواند منجر به وابستگی به این نوع تکنولوژی به عنوان محرک در دنیای مدرن و به نوعی «پارادوکس فناوری» در نظر گرفته شود. در این گونه موارد و در بعضی از افراد، یکسری از عواملی همچون مدت زمان استفاده دانشجویان از تلفن های هوشمند و از دست دادن ارتباط اجتماعی در فضای واقعی و به دور از فضای مجازی می توانند زمینه ساز بی موبایل هراسی یا نوموفوبیا باشد. برخی از مطالعات مختلف و جدید دیگر نیز تاکید می کنند که بیماری های افسردگی و اختلالات اضطرابی می توانند در بعضی از افرادی که بی موبایل هراسی یا نوموفوبیا دارند، به طور همزمان باشند.

طبق یک نظر سنجی انجام شده توسط SecurEnvoy مشخص شد که در افراد نوجوانان نیزاحتمال ابتلا به بی موبایل هراسی یا نوموفوبیا بیشتر از سایر گروه های سنی است. در همین نظرسنجی گزارش شد که ۷۷حدود % نوجوانان زمانی که بدون تلفن های همراه خود بودند، علائم اضطراب و نگرانی را گزارش کردند، و پس از نوجوانان نیز گروه سنی ۲۵ تا ۳۴ سال و افراد بالای ۵۵ سال به ترتیب در گروه افراد مبتلا به بی موبایل هراسی یا نوموفوبیا قرار داشتند. برخی عوامل زمینه ای های روانی که می تواند در فرد دارای بی موبایل هراسی باشد شامل:

“خودپنداری منفی، سن کمتر، عزت نفس پایین و خودکارآمدی ناکافی، برون گرایی زیاد یا درون گرایی زیاد، تکانشگری و احساس اضطراب و هیجان خواهی بالا یا پایین” هستند. همچنین در مواردی نیز رابطه معنی داری بین احساس تنهایی و نشانه های افسردگی با بی موبایل هراسی یا نوموفوبیا وجود دارد.

در مطالعه معتبر دیگری در زمینه نوموفوبیا میان دانش آموزان مشخص شد که استفاده مکرر از تلفن همراه یا موبایل در دانش آموزان در مقایسه با دانش آموزانی که استفاده کمتر از تلفن همراه داشتند، با کاهش میانگین نمره های درسی، افزایش اضطراب و کاهش رضایت از زندگی مرتبط هستند. یکی از علل کاهش میانگین نمرات درسی در این دانش آموزان ممکن است به این دلیل باشد که استفاده بیش از حد از تلفن همراه یا کامپیوتر در طول مطالعه با انجام تکالیف درسی زمانبر که نیازمند تمرکز است موجب حواس پرتی می شود.

در بسیاری از موارد، استفاده بیش از حد از تلفن های همراه ممکن است به دلیل احساس فشار برای اتصال مداوم به شبکه های اجتماعی، استرس واضطراب را در فرد افزایش دهد. همچنین می تواند احتمال داشتن فضای آرام و امن را از بین می برد. افراد می توانند از تلفن های همراه برای ارتباط با دوستان و خانواده، به دست آوردن نیازهای بین فردی مانند ارتباط با خانواده استفاده نمایند. تلفن های همراه همچنین به کاربران امکان دستیابی به حمایت و همراهی در فضای مجازی از طریق اینترنت را بدهد.

دکتر ندا فرزانه متخصص اعصاب و روان (روانپزشک) ذکر می کند که در موارد بی موبایل هراسی یا نوموفوبیا افراد در واقع از تلفن های همراه برای تنظیم عواطف خود نیز استفاده می کنند. در این موارد، امروزه روز، تلفن های همراه به نوعی به عنوان ابزاری قوی در زندگی عاطفی افراد دخیل هستند.

تحقیقات جدید دیگری نیز نشان می دهند که استفاده از تلفن همراه ارتباط منفی با رضایت از زندگی و احساس رضایت داشتن از زندگی خود همراه است. دکتر ندا فرزانه روانپزشک غرب تهران ذکر می کند که اگرچه تلفن های همراه زندگی را راحت تر کرده اند، استرس زا نیز در بسیاری از موارد ایجاد کرده اند. دلایلی همچون فشار کاری زیاد، ارتباط بین فردی فراوان، به روزرسانی و گردش سریع اطلاعات، باعث می شوند تلفن های همراه به ابزارهای مهمی برای کار و زندگی بیشتر افراد تبدیل شوند. هنگامی که تلفن همراه خاموش شده یا به طور ناگهانی تعداد نوتیفیکیشن ها و یا پیغام های موبایل کاهش می یابد، برخی افراد دچار اضطراب، تحریک پذیری، علایم افسردگی، و نشانه های دیگری نیز می شوند. مطالعه های جامه شناسی متعددی در زمینه استفاده بیش از حد از موبایل و تلفن همراه نشان داده است که دامنه وسیع تر استفاده از تلفن همراه معمولا می تواند در بعضی از افراد به دلیل احساس شادی کمتر در زندگی، ذهن آگاهی کمتر و رضایت کمتر از زندگی و شرایط فردی، اجتماعی  یا خانوادگی است.

مهمترین نشانه ها و علائم نوموفوبیا یا بی موبایل هراسی کدامند؟

نوموفوبیا در شرایطی رخ می دهد که فرد به دلیل ترس از نداشتن دسترسی به تلفن همراه خود به طور دائمی و هر لحظه، احساس اضطراب و یا ترس می کند. «سندرم ارتباط بیش از حد یا over-connection » زمانی رخ می دهد که استفاده از تلفن همراه مقدار تعاملات چهره به چهره را کاهش داده و بنابراین تداخل قابل توجهی با تعاملات خانوادگی، شغلی، درسی و یا  اجتماعی فرد ایجاد می کند. اصطلاح “تکنواسترس” یکی دیگر از روش های توصیف فردی است که با درگیر شدن در انزوایی شامل اختلالات خلقی و عاطفی همچون افسردگی از تعاملات چهره به چهره با افراد جامعه در مواردی به صورت آگاهانه و یا ناآگاهانه و غیر ارادی اجتناب می کند. در این مورد، اضطراب در نتیجه عوامل مختلفی همچون از دست دادن تلفن همراه، آنتن نداشتن موبایل و یا تلفن همراه در آن زمان  مکان مورد نظر و یا تمام شدن باتری تلفن همراه و همراه نداشتن شارژر گوشی و یا امکان شارژ مجدد کردن باتری موبایل ایجاد می شود.

برخی از ویژگی های بالینی و کلینیکی نوموفوبیا یا بی موبایل هراسی شامل:

استفاده ناخودآگاه و یا خودآگاه از گوشی موبایل به عنوان حفاظ و یا سپر در برابر برقرار کردن ارتباطات اجتماعی با افراد در مکان ها و زمان های مختلف است.

دکتر فرزانه روانپزشک متخصص خانم در ادامه صحبت خود ذکر می کند که از بارزترین رفتارهای قابل مشاهده در نوموفوبیا یا بی موبایل هراسی شدید می توان به داشتن یک یا چند دستگاه موبایل، تبلت و لبت تاب دارای دسترسی به اینترنت به طور همزمان، همراه داشتن همیشگی شارژر لب تاب و ی موبایل با خود، و تجربه کردن احساس اضطراب شدید به هنگام فکر کردن درباره از دست دادن و یا گم شدن و یا دزدیده شدن تلفن همراه است.

آیا بین اختلالات خواب و نوموفوبیا یا بی موبایل هراسی ارتباطی وجود دارد؟

بر اساس برخی از مطالعه های انجام شده در زمینه تاثیرهای منفی استفاده از موبایل قبل از خوابیدن بر روی خواب مشخص شده است که خواب افراد معمولا به هنگام استفاده بیش از حد از تلفن همراه قبل از به خواب رفتن کاهش می یابد و در مقایسه با سایر افراد، زمان خواب مفید در آن ها کوتاه تر و شدت افسردگی آن ها (در صورتیکه سایر عوامل مستعد کننده در زمینه بروز بیماری افسردگی نیز در فرد باشد) نیز بالا خواهد بود. همین مسئله می تواند موجب تاثیرهای منفی دیگری در فرد بشود به نحوی که نداشتن خواب می تواند در مواردی منجر به علایم افسردگی در فرد نیز شود.

دکتر ندا فرزانه ذکر میکند که در سلسله مقاله هایی مهمترین نکات در زمینه تاثیرهای منفی روانی موبایل را برای خوانندگان محترم سایت بیان می کند.

:References

https://en.wikipedia.org/wiki/Nomophobia

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7660011

https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/223008

http://www.ictedu.iausari.ac.ir/article_684674.html?lang=en