نه گفتن یکی از مهمترین روش های محافظت کردن از خود در برابر زیاده خواهی ها، ناسپاسی ها و آزار روانی دیگران است. “نه گفتن به دیگران” یا به نوعی “آری گفتن به خود” روش های متعددی دارد و البته یکی از سوال های مهم این است که نه گفتن به دیگران یا خود؟ کدام یک؟ از مهمترین نکاتی که در این مقاله به صورت مختصر به آن اشاره می شود شامل این موارد هستند: چگونه به دیگران نه بگوییم؟ چگونه نه بگوییم که دیگران ناراحت نشوند، چطور در برابر دیگران نه بگوییم؟ بهترین روش برای نه گفتن چیست؟ چگونه راحت نه بگوییم؟ قدرت نه گفتن به دیگران، نه گفتن مودبانه و غیره. ممکن است که نه گفتن به دیگران برای بسیاری از افراد مشکل آفرین باشد بخصوص اگر که آشنا و دوست از شما درخواست کاری دارند ولی شما به هر علتی امکان بله گفتن به دیگران را ندارید. مهارت نه گفتن به دیگران یکی از مهمترین نکاتی است که باید حتی کودکان نیز از زمان بچگی توسط پدر، مادر و معلمین به روش صحیح آموزش داده شوند. از مهمترین نکاتی که در مورد روش صحیح نه گفتن باید یاد گرفت و دانست این است که: چگونه نه بگویید، چه موقع نه بگوییم، نه گفتن به روش مودبانه و محترمانه، راهکارهایی برای گفتن نه به دیگران بدون احساس بد داشتن، به چه کسانی نه بگوییم و چگونه نه بگوییم، چطور به دیگران نه بگوییم بدون اینکه آزرده خاطر شوند؟ هست. دکتر ندا فرزانه متخصص اعصاب و روان و روان درمانگر ذکر می کند که البته مقوله نه گفتن در هر کشور و فرهنگی متفاوت است. به طور مثال فردی که در کشور ایران و بافت فرهنگ سنتی ایرانی بزرگ شده است، روش نه گفتن اش با فردی که در کشور دیگری رشد کرده است، می تواند متفاوت باشد. بنابراین، برای افرادی که در زمینه «نه گفتن» به دیگران مشکل دارد و یا اینکه کلا نه گفتن به بقیه را در هر شرایطی اشتباه می دانند، با به کار بردن این ۱۲ تکنیک نه گفتن را به راحتی تمام یاد میگیرند. البته که فقط با از روی این مقاله روخوانی کردن به صورت سریع و یک مرتبه فرد نمی تواند روش های درست نه گفتن به دیگران در موارد لزوم را به صورت معجزه آسا و جادویی یاد بگیرد! بهتر است که فردی که نقطه ضعف جدی در زمینه نه گفتن به بقیه دارد، ابتدا توسط روانشناس در این زمینه بررسی و ویزیت حضوری یا غیر حضوری بشود. سپس در صورت صلاحدید روانشناس، تحت درمان در جلسه های مشاوره و روان درمانی قرار بگیرد تا بتواند به مرور در زمینه نه گفتن به دیگران به صورت حرفه ای و درست عمل کند. در این مقاله در مورد ” درباره نه گفتن به دیگران یا خود” توسط خانم دکتر ندا فرزانه روانپزشک و روانکاو نکات مهمی به اختصار برای خوانندگان محترم سایت ایشان تهیه شده است.
چه بسیار مواردی پیش آمده که فرد عنوان میکند که “دیگران از او سوء استفاده میکنند”. البته اینجا منظور از سوء استفاده به معنای (abuse Sexual) جنسی شدن توسط دیگران نیست. این مسئله از دیدگاه روانکاوی و روانشناسی در فرد بررسی شده و چند علت که میتواند در این افراد شایع باشد بیان شده است و اصلا به این معنا نیست که هر فردی که در نه گفتن به درخواستهای نابجای دیگران مشکل دارد، شامل این گونه موارد است. بنابراین در بسیاری از موارد ” نه گفتن به دیگران” اصلا به معنی خودشیفتگی و خودخواه بودن نیست و به عنوان کارهای درست برای محافظت کردن از خود، مدیریت درخواستهای نابجای افرادی که قصد سوء استفاده عاطفی، مالی یا جنسی از شما را دارند، است.
حس گناه (Guilt Feeling) را در خود بشناسید:
در مواردی که فرد بتواند به جا و در زمان مناسب “نه ” بگوید، دروغ گویی و بهانه تراشی کاهش یافته و رفتارهای پاسیو اگرسیو یا پرخاشگر – منفعل (passive-aggressive) نیز کنترل میشود. بسیاری از موارد وقتی که فرد نمی تواند به دیگران نه بگوید، علت ناتوانی در نه گفتن را احساس گناه از ناراحت کردن دیگران و یا حس ترحم به طرف مقابل بیان میکند که البته در زوجین نیز این مسئله شایع میباشد که نهایتا میتواند به خشم از همسر و پرخاشگری غیرمستقیم منجر شود.
حس خشم (Anger) خود را مدیریت کنید:
وقتی که حس گناه و یا عذاب وجدان از درخواست نابجای دیگران دارید ولی نمیتوانید به صورت واضح خواسته آنها را رد کنید به این جمله فکر کنید:
وقتی که به دیگران نه میگویید به این فکر کنید به خود و درخواستهای خودتان آره میگویید
خط قرمز (Red Zone) های خود و دیگران بشناسید:
تعیین خط قرمز در زندگی برای درخواستهای خود و دیگران باعث میشود تا خشم ناشی از اینکه چرا فرد از شما درخواست نابجا کرده، کاهش یابد و قابل کنترل شود. پس یعنی بجای کنترل کردن درخواستهای دیگران، کنترل افکار و احساسات خود را تمرین کنیم تا بتوانیم از خودمان در مقابل درخواستهای نابجا و سوء استفاده کننده دیگران جلوگیری کنیم. البته این کار اصلا ساده نیست چون وقتی که شما به افرادی که عادت کرده اند که به اصطلاح از دیگران به اصطلاح “به زور بله بگیرند”، نه می گویید، ممکن است که با واکنش خشم شدید و ویرانگر آنها روبرو شوید. ممکن است که واکنش بعدی افرادی که شما به آنها نه بگویید، این باشد که دست به اقدام هایی در جهت تخریب شما در میان اطرافیان بخصوص افرای که برای شما مهم است بزنند.
تعادل (Balance) در بله یا نه گفتن به دیگران را در نظر بگیرید
سوال مهم و کلیدی دیگر این است که به چه کسانی نه بگوییم و برای چه باید به دیگران در موارد لزوم نه بگوییم؟
گاهی نه گفتن به افرادی مثل والدین، خانواده و همسر مشکل زا میشود. چه بسیار مواردی که افراد نزدیک به شخص به روانپزشک و یا روانشناس مراجعه کرده و جملاتی مشابه موارد زیر را بیان میکنند:
“اگر من را دوست داشت، باید قبول میکرد”
“من انتظار نه شنیدن از فرزند یا همسرم را ندارم”
در این موارد توصیه میشود که بسیار دوستانه و محترمانه علت رد کردن درخواست خود را به اطرافیان خود بیان کنید تا باعث سوء تفاهم و یا ایجاد حس نادیده گرفته شدن توسط شما به فرد مقابل رخ ندهد. البته در بسیاری موارد انجام این توصیه امکان پذیر نیست چون فرد ممکن است از نه شنیدن، واکنش خشم شدید و یا تنفر نشان بدهد که در این طور موارد بهتر است که هیچ توضیح اضافی داده نشود.
زبان بدن (Body Language) بله یا نه یاد بگیرید:
گاهی اوقات نیاز به بیان کلامی “نه” گفتن نیست بلکه میتوانید با تقویت روشهای زبان بدن که نشانگر نه میباشد عمل کنید که بخصوص در مواردی که فردی درخواست غیراخلاقی و یا سوء استفاده کردن از دیگران با کمک شما دارد، این روش میتواند بسیار موثر باشد.
مورد کمک کننده دیگر در برخورد با افرادی که همیشه انتظار بله شنیدن از شما را دارند این است که با خودتان کنار بیایید که هیچ گونه بایدی برای انجام دستورات دیگران و به قیمت از دست رفتن عزت نفس خود ندارید.
درخواست های نابجای دیگران را بشناسید
در مواردی که درخواست منفی دادن به دیگران یا به نوعی نه گفتن به دیگران برایتان مشکل است به یاد موقعیتهایی بیفتید که توانسته اید به درخواستهای نابجای افراد نه بگویید و فواید و مضرات بله یا نه گفتن را بررسی کنید به این صورت که با بیان بله یا نه چقدر حسهای مثبت و یا منفی در شما ایجاد میشود. بنابراین یکی دیگر از مهمترین نکات در زمینه نه گفتن این است که بهترین روش برای نه گفتن چیست؟ چگونه راحت نه بگوییم؟
طرد شدن (Rejection) توسط دیگران را مدیریت کنید
بعضی از موارد ترس از اینکه در صورت نه گفتن، دیگران از ما دور شده و دیگر فردی ما را دوست نخواهد داشت، درخواستهای نابجای دیگران را اجابت میکنیم اما اتفاقی که بعد از مدتی میفتد این است که فرد دیگر از اینکه با افراد مواجهه شود، واهمه میگیرد چون ترس از طرد شدن و تنهاتر شدن او را آزار میدهد که در نهایت میتواند به حس خشم و تنفر از دیگران منجر شود.
رضایتمندی از خود یا دیگران را بشناسید
چه بسیار مواردی برای افراد در زندگی پیش آمده که بیان میکنند که کاش بجای بله گفتنی که از روی اجبار و یا کنترل داشتن روی دیگران بوده، در همان ابتدا و با نهایت ادب و احترام نه میگفتند. این مسئله بخصوص در زوجین متبلور است که یکی از زوجین به درخواست همسرش بله میگوید اما در حقیقت بخاطر ترس از خشم و یا ناراحتی همسر این کار را کرده است که در نهایت میتواند نتیجه معکوس داشته باشد.
خودسرزنش کردن را متوقف کنید
در مواردی که در شرایطی قرار میگیریم که با بله گفتن به درخواست دیگران، به خود و یا بقیه آسیب میزنیم به این نکته توجه کنیم که:
امکان بله گفتن به صورت همیشگی به تمام درخواستهای خود و دیگران اصلا وجود ندارد
البته این مورد شامل رفتارهای انتقام جویانه یا مقابله جویانه که در افراد با خصوصیات اختلال شخصیت ضد اجتماعی و یا افراد با شخصیت نارسیست (خودشیفته) میتواند شایع باشد، نیست و در اینجا منظور در افراد بدون اختلالات شخصیت و یا افراد به اصطلاح نرمال میباشد.
اشتباهات خود را بپذيريد و دیگران را به خاطر اضطرابها و مشکلاتتان مقصر ندانید
نکته مهم دیگری که باید به آن توجه اساسی کرد این است که چه راهکارهایی هست که قدرت نه گفتن را در شما تقویت میکند؟ چگونه نه گفتن را بیاموزیم؟ چطور در مواقع ضروری به دیگران «نه» بگوییم؟ باید این نکات را سریع تر با کمک روانشناس و روان درمانگر یاد گرفت.
بايد پذيرفت که برخی اوقات شرايط طاقت فرسايی در زندگی هر فرد پديد می آيد و کاری نيز از دست ما و یا اطرافیانمان بر نمی آيد. در اين شرايط بايد با صبر و پذيرش مشکل و پذیرفتن نقایص شخصیتی، مدیریت خشم و اضطراب و احترام گذاشتن به حقوق دیگران، موقعيت مشکل زا و بار عاطفی مشکل را برای خود کم کنید.
متاسفانه فرهنگ غلطی که در بسیاری از مناطق و فرهنگها وجود دارد این است که بجای پذیرش اشتباهات خود، دیگران را مقصر دانسته و انتظار بیجایی هست که بقیه انتظار دارند که دیگران آنها را درک کنند.
برای مقابله با استرس گاهی سعی کنید که به جنبه مثبت عوامل استرس زا بينديشيد
گاهی مثبت فکر کردن به جنبه استرس زای کارها و اعمال نادرست افراد می تواند گاهی باعث آرامش فکر شود که اين امر می تواند با تغييرات فيزيولوژيک که هنگام به وجود آمدن استرس در بدن اتفاق می افتد، مقابله کند. البته این مسئله برای مواردی صادق است که استرس و اضطراب بخاطر واکنش اطرافیان به شما باشد. به نحوی که دیگران، رفتار شما با آنها را تایید نکرده و دیگران از شما ناراحت و به اصطلاح دلخور هستند که چرا مطابق خواسته ایشان رفتار نکرده اید. بنابراین، در زندگی روزمره مدرن امروزی، متاسفانه بسياری از استرس هايی که تجربه می کنيم از احساسات منفی اطرافمان به ما ناشی می شوند. انديشيدن به اشخاص يا چيزهايی که به آنها عشق می ورزيم آثار خوبی را در این طور موارد برجای می گذارد.
چگونه به کودک خود نه گفتن به دیگران را یاد بدهید؟
نکته مهم دیگر این است که چگونه یاد بگیریم که به کودکان و بچه ها یاد بدهیم که مهارت نه گفتن را یاد بگیرند. نکته مهم در مورد مهارت نه گفتن به دیگران این است که مهارت نه گفتن در کودکان
را به روش صحیح و با توجه به رده سنی کودک پیش دبستانی و مهد کودک، گروه سنی دبستانی، راهنمایی، دبیرستانی و نوجوان به زبان ساده ولی کارامد و کاربردی توسط روانشناسانی که در این زمینه حرفه ای آموزش دیده اند، ابتدا پدر و مادر و معلمین یاد بگیرند. سپس بتوانند تمام مواردی را که در مورد روش های درست، مودبانه و منطقی برای نه گفتن به بچه ها و هم سالان آنها هست را به مرور در طی روند رشد فرزند به او به روش صحیح و البته متناسب با مسائل فرهنگی آموزش بدهند.
نکته پایانی این مقاله
ندا فرزانه دکتر روان درمانگر و متخصص اعصاب و روان بیان می کند که در مواردی که امکان اجابت درخواستهای نابجای دیگران را ندارید و یا اینکه در آن زمان و یا مکان امکان بله گفتن به درخواست کمک و یا انجام درخواست دیگران را هم ندارید، میتوانید با ملایمت به فردی که به شما رجوع کرده است، شرایط کنونی خود را توضیح داده و از او درمورد انجام کاری که در توان شماست و موجب آسیب به شما نیز نمیشود، سوال نمایید.