یکی از مهمترین و جدی ترین اختلالات اضطرابی حین بارداری به نام بیماری وسواسی- جبری در دوران حاملگی است. این بیماری، یکی از بیماری های روانشناختی در زنان در دوران حاملگی و یا بعد از زایمان است. متاسفانه با اینکه این بیماری در میان زنان حامله وجود دارد اما همچنان اطلاعات دقیق در این زمینه در بین زنان و یا مردان وجود ندارد. دکتر ندا فرزانه متخصص اعصاب و روان بیان می کند که به طور ساده می توان گفت که در این بیماری نیز مثل بیماری وسواسی- جبری Obsessive–compulsive disorder تظاهر شایع این است که افکار وسواسی و یا اعمال وسواس گونه به صورت انجام کارهای تکراری مثل شستشوی بیش از حد، نگرانی بیمار گونه و بیش از حد از سلامت جسمی نوزاد و یا احتمال بیمار شدن دائمی در ذهن مادر وجود دارد.
البته در صورت وجود این علائم نمی توان تشخیص این بیماری را داد و باید حتما توسط روانپزشک و بعد از بررسی دقیق این تشخیص را داد. بنابراین یکی از مهمترین اهداف نگارش این مقاله توسط ندا فرزانه متخصص روانپزشکی و روان درمانگر این است که در مورد این بیماری به خانم ها و آقایان اطلاع رسانی کرد.
کلاً اختلال وسواس دوران حاملگی و بعد از زایمان در میان توده ی مردم به عنوان بیماری روحی – روانی شناخته شده ای نیست. البته دکتر فرزانه روانپزشک متخصص تهران ذکر می کند که بیماری افسردگی دوران حاملگی و بعد از زایمان، بیماری روانی شناخته شده تری بخصوص در سال های اخیر در کشور ایران است. مقالۀ علمی چاپ شده معتبر، در مورد آمار بیماری «وسواس دوران حاملگی» تا زمان تهیۀ این مقاله وجود نداشته است ولی بر اساس بررسی های آماری، تعداد زنان مبتلا به بیماری وسواس در حاملگی و بعد از زایمان بالا است.
علل فرهنگی در مورد مسائل روانی در کشور ایران، در مورد پذیرش مبتلا شدن به بیماری روانی تقریباً در تمام گروه های سنی کودک، جوان، پیر و زنان حامله وجود دارد.
همین مسئله در مورد زنان باردار نیز وجود دارد. به طوری که در عمل پیش آمده است که در زنانی که بعد از زایمان کردن مبتلا به علائم وسواس در مورد فرزند تازه متولد شده، وسواس فکری و افسردگی شده اند؛ پذیرش متخصص زنان و زایمان مراجعه به متخصص روانپزشک را ندارند. به طور مثال، بعد از اینکه فرد برای پیگیری معاینه بعد از زایمان به متخصص زنان مراجعه کرده و با توجه به علائم افسردگی و یا وسواس به او اعلام می شود که برای ارزیابی علائم افسردگی، اضطراب، بی خوابی و وسواس باید به روانشناس و یا روانپزشک مراجعه کند، بسیار پیش آمده که خانم تازه زایمان کرده بیان می کند که نیاز به مراجعه به روانپزشک وجود ندارد چون روانپزشک به او دارو خواهد داد که موجب چاق شدن، خواب آلودگی و خستگی می شود و چون او نیاز دارد که از نوزادش مراقبت کند و شب ها بخاطر شیر دادن از خواب بلند شود، بنابراین قرص اعصاب نباید بخورد.

شایعترین علائم بیماری وسواس بارداری Obsessive–compulsive disorder during pregnancy چیست؟

نمونه دیگری از افکار وسواس گونه و بیمارگونه که ناشی از بیماری وسواسی- جبری در دوران حاملگی است، عبارت است از اینکه مادر ترس بیمارگونه از اینکه به نوزاد بیماری ای منتقل بکند، دارد و بصورت افراطی و بیمارگونه نوزاد را چندین بار در طول روز می شوید، بعد از اینکه هربار خودش به نوزاد دست میزند یا ترس از اینکه نتواند مهارتهای مادری کردن را یاد بگیرید و به بچه بصورت بیمارگونه آسیب برساند.

شایعترین علائم بیماری وسواس- جبری در دوران حاملگی کدامند؟

البته تمام این مواردی که ذکر شد، بصورت بیمارگونه و بیش از حد در حد وسواسی هستند و یا اینکه اگر مادری بصورت گذرا این افکار را داشته باشد، اصلا نمی توان بدون اینکه توسط روانپزشک بررسی بشود، تشخیص بیماری وسواسی- جبری در دوران حاملگی را برای فرد گذاشت. بنابراین یکی از اهداف دکتر فرزانه از نوشتن این مقاله این است که با توجه به اینکه این بیماری شناخته شده به اندازه بیماریهای افسردگی دوران حاملگی و بعد از زایمان نیست، مادرانی که این علائم را در دوران حاملگی و یا بعد از زایمان در خود مشاهده کردند، حتما به روانپزشک برای بررسی و ارزیابی مراجعه کنند و ضرورت مراجعه به روانپزشک و روانشناس را در این موارد جدی بگیرند.

آیا بیماری وسواسی- جبری در دوران حاملگی نیاز به درمان توسط روانپزشک دارد؟

نکته مهم دیگر این است که بر اساس بررسی ها مشخص شده است که در صورتی که بیماری وسواس دوران حاملگی به موقع تشخیص داده نشود، حتی درمان آن سخت تر از درمان بیماری وسواسی- جبری دوران غیر حاملگی است و میتواند آثار مخرب روانی و عاطفی و کارکردی روی مادر و همچنین برای نوزاد نیز بگذارد.

تاثیر منفی حاملگی بر روی بیماری وسواسی- جبری در دوران حاملگی چقدر است؟

البته نتایج تحقیقات بصورت اینکه دقیقا چه نوع عوارضی برای نوزاد میگذارد، مشخص نیست اما اگر خانمی در دوران حاملگی و یا بعد از زایمان دارای این عقاید و افکار شد و یا اینکه این افکار وسواس گونه و یا زمینه بیماری وسواسی- جبری را از قبل داشت و بعدا با شروع حاملگی و یا بعد از زایمان این علائم در او شدید شد، علائمی است که باید حتما مجددا به روانپزشک برای پیگیری علائم خود مراجعه کند.

چقدر احتمال آسیب به نوزاد توسط مادر مبتلا به بیماری وسواسی- جبری در دوران حاملگی وجود دارد؟

اینکه واقعا چقدر افکار وسواس گونه مادر میتواند آسیب زننده برای نوزاد باشد و اینکه چند درصد از این افکار ناراحت کننده و آسیب رسانی که در ذهن مادر وجود دارد، میتواند به عمل تبدیل شود، بستگی به این دارد که چقدر مادر تازه زایمان کرده، درمان خود را جدی بگیرد و به چه میزان درمانهای خود توسط روانپزشک و روان درمانگر را انجام دهد.
در نوع خفیف بیماری وسواسی- جبری در دوران حاملگی، مادر آگاهی دارد از اینکه این افکار بیمارگونه و غیر ارادی هستند و بصورت وسواس گونه میباشند و بعضی از اوقات در ذهن مادر وجود دارد و بعضی اوقات محو میشود. بنابراین در این دوران احتمال اینکه آسیب به نوزاد و جنین برسد بسیار کم است اما اگر شدت علائم زیاد باشد و مادر به موقع به متخصص زنان و زایمان و روانپزشک مراجعه نکند، احتمال اینکه بیماری شدید شود و باعث پرخاشگری یعنی آسیب رساندن به خود و یا انجام حرکات پرخاشگرانه تکانشی بر روی نوزاد شود متأسفانه افزایش می یابد.
در بعضی از موارد بیماری شدید وسواسی –جبری دوران حاملگی و بعد از زایمان، مادر ترس از این دارد که به نوزاد خود آسیب برساند و بنابراین او را مرتب شسته و یا بعضی اوقات تکان میدهد که این مسئله میتواند موجب آسیب جسمی به نوزاد بشود. متأسفانه بسیاری از مادرانی که مبتلا به بیماری وسواسی- جبری بعد از دوران حاملگی هستند، این تصور را دارند که این علائم خود به خود رفع میشود و نیازی به درمان ندارد و حتی بعد از اینکه به متخصص زنان و زایمان و روانپزشک نیز برای بررسی مراجعه میکنند و پزشکان متخصص به آنها تأکید میکنند که باید تحت درمان دارویی و یا غیر دارویی قرار بگیرند، این استدلال های نادرست و وسواس گونه را دارند که چون من شیر می دهم نباید دارو بخورم، یا اینکه چون بچه ام، بچه بیقراری است من را عصبانی میکند و این افکار در ذهن من می آید.

بنابراین این مسئله باعث میشود که سیر بیماری وسواسی- جبری در دوران حاملگی آنها شدیدتر شود و یا حتی مواردی گزارش شده است که سالها بعد از اینکه مادر با این تغییرات ایجاد شده وسواس گونه بعد از حاملگی و زایمان و شیردهی سر و کله زد، خسته تر، مضطرب تر و افسرده تر از قبل مجبور میشود که به روانپزشک مراجعه کند و این بار تسلیم این نکته میشود که نیاز به درمان دارویی برای کنترل علائم اضطراب و وسواس فکری و یا عملی دارد.

توصیه نهایی مقاله به خانم های باردار

پس بنابراین توصیه نهایی دکتر فرزانه روانپزشک بورد تخصصی این است که مادرانی که در آنها تشخیص بیماریهای وسواسی- جبری و افسردگی دوران حاملگی داده میشود، حتما باید طبق صلاحدید روانپزشک و متخصص زنان و زایمان درمانهای دارویی و غیر دارویی خود را جدی بگیرند چون اگر که این درمانها را انجام ندهند، علاوه بر احتمال آسیب رساندن به خود موجب آسیب جسمی ، روانی و سلامت روانی به خانواده و کودک خود می شوند. دکتر فرزانه ذکر می کند که خوشبختانه با توجه به پیشرفت علم پزشکی در دنیا، داروهایی نیز وجود دارد که در زنانی که شیر می دهند و مبتلا به بیماری های روحی روانی مثل افسردگی، اضطراب و وسواس هستند، قابل تجویز و مصرف است. البته باید فقط با صلاحدید روانپزشک متخصص و بعد از بررسی و معاینه روانپزشکی مصرف شود و بر اساس صلاحدید متخصص اعصاب و روان میزان دارو و نیز مدت زمان خوردن دارو یقین شود.