ندا فرزانه متخصص اعصاب و روان بیان می کند که به طور معمول تشخیص بیماریهای روان پزشکی در مبتلایان به اختلال های گوارشی، مشکل نیست. تعدادی نشانه های گوارشی تکرار شونده مثل درد، اسهال و یبوست وجود دارد که البته نتایج می‌تواند در بیماریهای روانی یا گوارشی مبهم باشد و سایر نشانه‌های جسمانی و شناختی هستند که روانپزشک را قادر به تشخیص بیماریهای اضطرابی، پانیک و افسردگی می‌کند. به ندرت اما به طور اختصاصی بخصوص در افراد مسنی که بیماری افسردگی تشخیص داده نشده دارند، اسهال غیر قابل توجیه (به عنوان تظاهری از اضطراب همراه)، درد شکمی و کاهش وزن ایجاد می‌شود. در این بیماران، روانپزشک باید آمادگی برای ارزیابی دقیق نشانه‌های افسردگی، نشانه‌های گوارشی و استفاده از درمانهای افسردگی را داشته باشد.
در مقاله ای که با عنوان “همه چیز در مورد اختلالات روان تنی” نوشته شده است، توضیحاتی در مورد سندرم روده تحریک پذیر که در دسته بیماری های روان تنی است، توضیحات کلی در مورد بیماری های گوارشی روان تنی یا به اصطلاح فانکشنال یا کاربردی داده شده است. در ادامه سعی بر این است که به طور مختصر در مورد شایعترین بیماری کارکردی گوارشی به نام “سندرم روده تحریک پذیر” و علائم شایع آن، علل زمینه ای، درمان های داروئی و غیر داروئی موثر و سایر نکات مهم این بیماری توضیحات دقیقی داده شود.
ارتباط بین سندرم روده تحریک پذیر با بیماری های روانی چقدر است؟
حدود نیمی از بیماران سندرم روده تحریک پذیر ، دارای بیماری روانپزشکی هستند. افراد با سندرم روده تحریک پذیر، اختلال در کیفیت سلامتی زندگی دارند و بخش عظیمی از این اختلال می تواند بخاطر وجود همزمان اضطراب، افسردگی و بیماری پانیک باشد. اختلال های کارکردی گوارشی متشکل از وضعیتهای مزمن یا راجعه ای هستند که هیچ علت عضوی برای آنها وجود ندارد ولی موجب ناراحتی و رنج فراوان برای بیمار می‌شوند و سهم عمده ای از مراجعه های بیمار را برای ویزیت شدن توسط پزشکان عمومی و متخصصین گوارش به خود اختصاص می دهند. در این بیماریها، تداخل های پیچیده ای بین اختلال کارکردی گوارشی، حساس شدن بیش از حد احشایی و فرایند تغییر دستگاه عصبی – مرکزی در رابطه با محرکهای محیطی و نیز عوامل روانی- اجتماعی دخالت دارند. این نشانه ها می‌توانند از هر کدام از بخشهای دستگاه گوارش منشاء بگیرند یا اینکه با یکدیگر هم پوشانی داشته باشند. شایع ترین بیماری گوارشی کارکردی، نشانه های روده تحریک‌پذیر است. مشابه سایر وضعیتهای طبی، در این مورد هم تاثیر نشانه های جسمی و روانی در کیفیت زندگی به صورت اضافه شونده است مثلاً در سوءهضم، ناراحتی و زجر روانی فرد نسبت به شدت سوءهضم، یک عامل پیش بینی‌کننده قوی تر می باشد.
اضطراب و افسردگی در مقایسه با سندرم روده تحریک پذیر، در هدایت کردن بیمار برای دریافت درمان اهمیت بالایی دارند اما بررسی های جدید نشان داده است که جسمانی سازی و زجرهای روانی با خود بیماری مرتبط ترند تا فقط با کوشش بیمار برای دریافت درمان. همچنین جسمانی سازی با اختلال در کیفیت زندگی مربوط به سلامت فردی در جمعیت پایه و نیز با نمونه های بالینی تحت درمان با درمان های روانپزشکی همراه است. بعلاوه مشخص شده که کاهش افسردگی با بهبود کیفیت زندگی مرتبط با سلامتی فردی همراه است. در بررسی های بالینی، ارتباط بین آزار جنسی و روانی و بیماری های کارکردی گوارشی مشخص شده است اما این یافته ها یکدست نیستند.
علل سندرم روده تحریک پذیر کدامند؟
عوامل مطرح به عنوان سبب شناسی نشانگان روده تحریک‌پذیر شامل حالتهای هیجانی مثل اضطراب، افسردگی، ترس و خشونت، وضعیتهای معده‌ای- روده‌ای، علل عصبی– هورمنی مثل عوامل کولینرژیک، آنتی کولینرژیک، آدرنرژیک، مواد با خاصیت بلوک کننده آدرنرژیک، هورمنهای گوارشی مثل کوله ستیوکینین، گلوکاگون، هورمن وازواکتیو روده‌ای، توکسین ها مثل سم استافیلوکوک، سم وبا، پروستاگلاندین و اتساع روده می باشد.
در سرتاسر دنیا، حدود %۱۰تا %۲۰ جوانان و بالغین، علائم کولیت عصبی روده یا روده تحریک‌پذیر را دارند و بیشتر بررسی ها نشان می دهد این بیماری در زنان شایعتر است.
در مورد ارتباط بین اضطراب، افسردگی و پیامد بیماری گفته شده است اگر چه شیوع اضطراب و افسردگی در گروه بیماران مبتلا به اختلال کارکردی گوارشی بیش از بیماریهای عضوی است اما شباهتهایی هم دیده شده که نشانگر اثر بیماریهای مذکور بر پیامد بیماری است.
ارزیابی بالینی بیماران با اختلال های گوارشی کارکردی، مشابه ارزیابی سایر بیماریهای طبی است ولی تعداد موضوع های مهم در این ارزیابی وجود دارد که شامل این موضوع ها می باشد:
۱- تعیین دقیق زمان آغاز نشانه‌های گوارشی، تعیین زمان آغاز هر نوع بیماری روانپزشکی و نیز تعیین زمان دقیق هر یک از وقایع مهم زندگی.
۲- بررسی کلی از نظر دستگاه‌های بدن.
۳- بررسی ترس و نگرانی فرد در مورد سلامتی خود.
۴- بررسی حوادث و تجربه‌های زودرس در محیط فرد در دوران کودکی.
۵- نگرش غیر طبیعی به بیماری و درمان.
دکتر ندا فرزانه متخصص اعصاب و روان که مقالات چاپ شده علمی در زمینه تشخیص و درمان سندرم روده تحریک پذیر دارد بیان می کند که در بررسیهای متعددی، شواهدی از موثر بودن داروهای ضد افسردگی در بیماران مبتلا به کولیت عصبی که درد شکمی نیز دارند، وجود دارد. بعد از مدتی از شروع دارو توسط روانپزشک در مواردیکه بعد از بررسی ها روانپزشک شروع دارو را صلاح دانسته است، اغلب بیماران گزارش می‌کنند که درد را هنوز دارند اما با آن بهتر کنار می آیند که بیانگر بهبود سازوکارهای کنار آمدن در این بیماران است. البته مشخص شده که روش کنار آمدن با درد هم بسیار مهم است یعنی کنار آمدن با درد به صورت تلقی کردن رضایت بخش بجای تلقی کردن فاجعه آمیز بهبودی که بعد از شناخت – رفتار درمانی در این بیماران حاصل می‌شود، ناشی از کاهش توجه انتخابی به حس درد است که تبدیل به گوش بزنگی می‌شود. همچنین دربعضی از بیماران با کولیت روده عصبی، هیچ تفاوتی در نوع درمان وجود ندارد و تمام درمانهای بین فردی اعم از درمانهای دینامیک، ساپورتیو شناخت – رفتار درمانی، هیپنوتیزم و آرام سازی موثر می باشند. البته این نکته مشخص نشده است که این درمانها دارای آثار اختصاصی روی عملکرد روده هستند یا از طریق روش عمومی کاهش تنش‌ها، بهبود روابط بین فردی و اعتماد به نفس عمل می کنند.
روان درمانی های موثر در سندرم روده تحریک پذیر:
رویکرد اصلی درمان قطعی و سریع در سندرم روده تحریک پذیر شامل این موضوع ها است: محدود کردن انجام آزمونهای تشخیصی مهاجم، انجام دادن آزمونهای آزمایشگاهی با هدف رد کردن بیماریهای عضوی گوارشی، اجتناب از درخواست آزمایش‌های مکرر تشخیصی بجز موارد لزوم، مشخص کردن اهداف و درخواستهای بیمار، آموزش دادن و اطمینان‌بخشی به بیمار با تاکید کردن روی ماهیت بیماری، اصلاح رژیم غذایی و اضافه کردن مکمل‌های فیبری به عنوان خط اول درمان، استفاده از دارو برای بیمارانی که وضعیتهای مشکل دارند و استفاده از مداخله‌های رفتاری یا مداخله‌های روانی- اجتماعی برای موارد مقاوم به درمان کولیت عصبی.
توصیه نهایی مقاله
لذا توصیه موثر برای کاهش علائم سریع در سندرم روده تحریک پذیر این بیماری این است که با توجه به نقش مهم فاکتورهای روانشناختی در سیر این بیماری در کنار درمانهای دارویی تجویز شده توسط متخصصین محترم داخلی برای این بیماری، بررسی و درمان از نظر روانپزشکی را لحاظ نمایند که این مسئله اهمیت به سزائی در بهبود کیفیت زندگی و سیر بیماری دارد. عامل هایی که در سندرم روده تحریک پذیر پیش بینی کننده کیفیت سلامت مرتبط با زندگی هستند شامل ترکیبی از بیماریهای روانی افسردگی، پانیک، خستگی شدید یا نشانه هایی مثل کاهش انرژی، خستگی پذیری و نشانه های شدید روده مخصوص درد می باشند. در مقاله دیگری که در سایت با عنوان “بایدها و نبایدها در افراد مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر” توسط دکتر فرزانه نوشته شده است، توضیحات دقیقی در مورد رژیم غذائی مفید در افراد با کولیت روده برای خوانندگان محترم سایت نوشته شده است.