اختلال استرس بعد از حادثه از مهمترین و شدیدترین بیماری های روانی بعد از بهبودی از کرونا است. ندا فرزانه دکتر روانپزشک و روان درمانگر بیان می کند که هر روز با گذشت زمان، از زمان پاندمی کرونا اطلاعات جدیدی در زمینه­ ی عوارض جسمی و عوارض روحی روانی کرونا مثل اختلال استرس بعد از سانحه (Post-traumatic stress disorder (PTSD در دنیا به دست می­آید. براساس جدیدترین مطالعات مشخص شده است که اختلال­های روانی شدیدی نیز می­تواند در اثر پاندمی کرونا اتفاق بیفتد. یکی از این موارد، تعریف کلی اختلال استرس بعد از سانحه یا  (Post-traumatic stress disorder PTSD) می ­باشد.

تعریف کلی اختلال استرس بعد از سانحه (Post-traumatic stress disorder (PTSD:

اختلال استرس بعد از سانحه (PTSD)، مجموعه­ای از علائم هستند که در پی مواجه با حوادث آسیب­ زای مهم و تأثیرگذار می­ تواند در فرد ایجاد بشود. علائم زمینه­ساز در ایجاد اختلال PTSD عوامل متعددی هستند که دکتر فرزانه به مهمترین موارد آن اشاره می­کنند. به طور مثال وجود آسیب ­های روحی و روانی یا آسیب­ های جنسی در دوران کودکی، آسیب ­پذیری­ های ارثی به بیماری ­­های روانی، تغییرات پر استرس اخیر در زندگی فرد مثل مواردی مثل سیل، جنگ، تجاوز، بیماری ­های جسمی شدید این ­ها می ­توانند عوامل استرس ­زا باشند.

البته مواردی مثل استرس­­ های شدید که به آن ­ها اشاره شد، به تنهایی نمی ­توانند فرد را مستعد ابتلا به این بیماری کنند بلکه باید عوامل خطر دیگری نیز در فرد وجود داشته باشد تا این که فرد بتواند مبتلا به این بیماری بشود مثلا این که سابقه ­ی زمینه­ای زیستی و روانی اجتماعی و همین طور اتفاقاتی که قبل و بعد از حادثه رخ می ­دهد مثل احساس استرس و ترس شدیدی که در اثر کرونا رخ داده است. البته در جدید ترین بررسی­ ها مشخص شده است برای این که فرد مستعد مبتلا به این مسئله به این بیماری بشود حتماً لازم نیست که خودش این  تجربه ­ی استرس ­زا را تجربه کرده باشد بلکه اگر دوستان و اطرافیان وی نیز این مسئله را تجربه کرده باشند و او در ارتباط بسیاری نزدیکی با آن­ ها بوده باشد و به اصطلاح در جریان ریز موارد نیز باشد، می­ تواند در صورت وجود سایر این علائم مستعد این بیماری بشود.

عوامل زمینه ساز اصلی ابتلا به اختلال استرس بعد از سانحه یا  (Post-traumatic stress disorder (PTSD کدامند؟

حال آیا هر فردی که مستعد و در معرض عوامل استرس ­زای شدید مثل سیل، جنگ، زلزله، تجاوز، بیماری­ های شدید و عوامل این چنینی قرار بگیرد می­توان نام این بیماری را برای او گذاشت یا خیر؟ جواب خیر است بلکه باید بعضی از این علائم را البته براساس تشخیص روانپزشک و به مدت کافی داشته باشد. علائمی که فرد می­تواند در این موارد تجربه کند این است که وقتی که در معرض عواملی که برای او یادآور کننده­ی آن حادثه هستند قرار می­گیرد به نوعی مجدداً برای او حادثه ­ی آسیب­ زا تجربه می ­شود مثل یادآوری ­های عذاب­آور، مکرر به صورت فکر حتی تصاویر در خواب و یا در بیداری. دیدن کابوس­ های مکرر که باعث رنج و عذاب فرد می ­شود و حتی مانع خوابیدن درست فرد و به نوعی اختلال خواب در فرد می­ شود.

از علائم اصلی اختلال استرس بعد از سانحه یا  (Post-traumatic stress disorder (PTSD چیست؟

مسئله بعدی این است که وقتی در مرحله­ای قرار می ­گیرد که گویی آن حادثه برای او تکرار شده است، عمل کردن به گونه­ای که انگار دارد واقعه تکرار می ­شود به صورت فلاش بک که این مسئله در جانبازان و افرادی که از جنگ برگشته­اند بسیار شایع است و موجب رنج و عذاب بسیاری از لحاظ روانی برای آن­ها می­شود. رنج و عذاب روانی شدید در مواردی که با سرنخ­ های درونی و یا بیرونی که شباهت با آن حادثه دارند اتفاق می­افتد. مسئله بعدی پیدایش علائم جسمی در مواجهه با موارد ذکر شده است مثل: تپش قلب، تعریق، تنگی نفس و علائم جسمانی اضطراب. اجتناب مکرر از در معرض قرار گرفتن حادثه­ی آسیب ­زا یا کلا مواردی که برای فرد یادآور کننده­ی آن مسئله هستند مثلا فرد از رفتن به مکان­ها و یا شرکت در فعالیت­­ هایی که یادآوری کننده فرد هستند اجتناب می­ کند و یا این که به انجام کارهایی که برای او مهم بوده بعد از مدتی علاقمند نمی ­شود و با دیگران و یا افرادی که به او از لحاظ عاطفی نزدیک بودند بعد از مدتی نمی ­تواند ارتباط عاطفی برقرار کند.

محدود شدن ابراز احساسات کردن به دیگران:

مشکلاتی در توجه، تمرکز، به خواب رفتن، مضطرب بودن شدید، تحریک­ پذیری، خشم­های انفجاری، ناگهانی پاسخ دادن به صورت شدید، احساس کرختی جسمی و کرختی روانی نسبت به حادثه که این­ ها باید به مدت لازم در فرد وجود داشته باشد تا بتوان نام این بیماری را برای فرد گذاشت. نمونه­هایی از این بیماری را می­توان در جنگ­ های جهانی اول و جنگ جهانی دوم دید که افرادی که بعد از برگشتن به خانه از جنگ دچار این علائم می ­شدند و به نوعی در افراد بازمانده جنگ، سونامی، طوفان، زلزله، شکنجه و یا آسیب­ های جسمی و روانی بیشتر دیده می شد. البته مواردی نیز هستند که فرد علائم واضح ذکر شده بالا را ندارد اما علائم آستانه­ای و یا به نوع خفیف اختلال استرس بعد از سانحه را دارد که آن­ها نیز نیاز به تشخیص، تشخیص به موقع ارزیابی و درمان دارند تا به نوع کامل به PTSD تبدیل نشوند.

احتمال ابتلا به کدام بیماری های روانی بعد از بهبودی از کرونا بیشتر است؟

یکی از مهمترین اهداف دکتر فرزانه روانپزشک تهران از بیان علل این بیماری در این زمان که کرونا به صورت همه ­گیر در دنیا وجود دارد این است که بدانیم علائم و عوارض روانی کرونا براساس بررسی ­ها می­تواند هولناک باشد و فقط نباید به علائم جسمانی ناشی از کرونا توجه کرد. یکی از مهمترین بیماری­ های روانی که می ­تواند فردی که از کرونا جان سالم به در برده است و یا بازماندگان فردی که از عزیزانشان در اثر کرونا فوت کرده­اند مبتلا شوند، اختلال PTSD است. در یکی از مقاله­ های این سایت به عنوان « مشکلات سوگواری کردن بازماندگان کرونا» به این مسئله اشاره شده است. بیماری دیگری که می ­تواند فرد بازمانده ناشی از کرونا تجربه کند، بیماری افسردگی است که در مقاله قبلی به آن اشاره شده است.

کرونا و اختلال استرس بعد از سانحه یا  (Post-traumatic stress disorder (PTSD:

براساس جدیدترین بررسی­ ها افرادی که از کرونا بهبودی یافته­اند ولی در طی دوران کرونا در بیمارستان بستری بوده­اند یا علائم شدید کرونا داشته­اند در معرض بیشتر ابتلا به این بیماری بوده­اند. افرادی که بعد از کرونا مبتلا به بیماری PTSD شده­اند، احتمال خطر خودکشی در آن­ ها بیشتر از جمعیت عادی است و بنابراین نیاز به تشخیص به موقع اختلال روانی PTSD و نیز اختلال افسردگی بعد از کرونا بسیار حیاتی است.

براساس بررسی های جدید توسط سازمان بهداشت جهانی مشخص شده است که اگر علائم بیماری اختلال استرس بعد از سانحه یا

Post-traumatic stress disorder) PTSD)  توسط روانپزشک به موقع تشخیص داده بشود، می­ تواند از شدید شدن نوع بیماری PTSD در فرد جلوگیری بکند و در این زمینه یک به اصطلاح گلدن تایم یا زمان محدود و طلائی وجود دارد که بعد از این که فرد مبتلا به کرونا شد و یا بهبود پیدا کرد بتوان آن را تشخیص داد تا مبتلا به بیماری PTSD نشود.

تغییرات ساختار مغزی در اختلال استرس بعد از سانحه یا  (Post-traumatic stress disorder (PTSD:

با توجه به این که در فردی که مبتلا به بیماری PTSD می­ شود، تغییراتی در سیستم­ هورمون­های استرس مغز رخ می­ دهد. نواحی مهمی از مغز بخصوص آمیگدال، هیپوکامپ در این مسئله بسیار دقیق هستند چون فردی که در معرض حادثه استرس­ زا قرار گرفته است، اگر افکار و حادثه­  استرس­ زا از حافظه کوتاه مدت به حافظه طولانی ­مدتش منتقل بشود، باید در معرض درمان­ های دارویی و یا غیر دارویی قرار بگیرد تا مجدداً خاطراتی که آسیب­ زا بوده و در حافظه­ی طولانی­ مدت فرد نقش بسته است. در اثر روان درمانی ­هایی مثل CBT و یا روان درمانی­ های متمرکز بر حادثه مجدداً ارزیابی و به نوعی غیر استرس­ زا در ذهن فرد بازیابی بشوند که درمان پیچیده­ای است.

سخن پایانی مقاله:

صحبت پایانی دکتر ندا فرزانه روانپزشک تاکید بر روی جدی گرفتن در مورد درمان اختلال بعد از سانحه با روانپزشک در زمان همه گیری کرونا و درمان افسردگی و وسواس کرونا است. بنابراین بهترین کاری که در حال حاضر که کرونا به صورت شیوع جهانی شده و هر روز آمار مرگ و میر آن بالاتر می­رود این است که افرادی که بخصوص بعد از بستری شدن از بخش­ های مراقبت­های ویژه (ICU) همچنان از لحاظ روانی دچار علائمی مثل  کرختی، اضطراب، ترس از ارتباط برقرار کردن با بقیه، بی ­خوابی و مشکلات خواب دارند، حتما توسط روانپزشک متبحر در این زمینه بررسی شوند تا در صورتی که علائم آغازین اختلال را دارند شناسایی  و به موقع درمان بشوند.