داروی پرفنازین یک داروی ضد روانپریشی یا آنتی سایکوتیک تیپیک است. به لحاظ شیمیایی، قرص پرفنازین به عنوان یک دسته داروی پیپرازینیل فنوتیازین طبقه بندی می شود. این دارو در اصل در ایالات متحده با نام تریلافون فروخته می شود، و دهه ها است که کاربرد بالینی دارد.
قرص پرفنازین در زمینه گیرنده دوپامین-۲ (D2) تقریبا ده برابر قوی تر از کلورپرومازین است؛ بنابراین قرص پرفنازین یک داروی ضد روانپریشی آنتی سایکوتیک با قدرت اثر متوسط در نظر گرفته می شود.

فرمولاسیون قرص پرفنازین

داروی پرفنازین با نام تجاری تریلافون (تک دارو) و اترافون/ تریاویل/ تریپتافن (حاوی دوزهای ثابت آمیتریپتیلین) فروخته می شود. نام تجاری در اروپا دسنتان است که به این واقعیت که پرفنزین تقریبا ۱۰ برابر قوی تر از کلورپرومازین است اشاره می کند.

اشکال دارویی شایع قرص پرفنازین کدامند؟

داروی پرفنازین به طور معمول به صورت قرص (۲، ۴، ۸ میلی گرم) موجود است البته در بعضی از کشورها به صورت کنسانتره مایع ۴ میلی گرم در هر میلی لیتر نیز موجود هست.
محلول USP تزریقی پرفنازین برای تزریق عضلانی عمیق، در بیمارانی است که تمایلی به مصرف داروی خوراکی ندارند یا قادر به بلع قرص پرفنازین نمی باشند. اکثر موارد به دلیل فراهمی زیستی بهتر تزریق، دو سوم دوز خوراکی اصلی کافی است اما میزان دقیق فقط بر اساس صلاحدید روانپزشک و شرایط فرد است. البته در این موارد احتمال بروز افت فشار خون، خواب آلودگی و عوارض جانبی خارج هرمی نیز ممکن است در مقایسه با فرم خوراکی داروی پرفنازین بیشتر باشد. تزریق های عضلانی پرفنازین برای چند روز مناسب هستند، اما به محض امکان درمان مصرف قرص باید که فرم خوراکی قرص پرفنازین بر اساس شرایط بیمار و طبق نظر پزشک متخصص او آغاز گردد.
در بسیاری کشورها، اشکال دپوی پرفنازین وجود دارند که به صورت پرفنازین انانتات هستند. یک تزریق بسته به دوز تزریق دپو ۱ تا ۴ هفته جواب می دهد. اشکال دپوی پرفنازین نباید در طول فاز اولیه درمان بیماری های روانپریشی استفاده شوند، زیرا سندرم بدخیمی نورولپتیک نادر ممکن است در این شکل شدید و غیرقابل کنترل بشود. عوارض جانبی خارج هرمی به دلیل مقادیر پلاسمایی ثابت در طول درمان دپو ممکن است تا حدی کاهش یابند. همچنین سازگاری بیمار تضمین می گردد، زیرا بسیاری بیماران داروی خوراکی خود را مصرف نمی کنند، به خصوص اگر با بهبود سایکوز احساس بهتر شدن کنند.

اگر یک بار قرص پرفنازین را فراموش کنم، چکار کنم؟

اگر یک مرتبه مصرف قرص پرفنازین را فراموش نمودید، به محض به یاد آوردن آن را مصرف نمایید. اگر تقریبا نزدیک زمان بعدی مصرف دارو است، نوبت بعدی داروی پرفنازین خود را در زمان مربوطه مصرف نمایید. به طور کلی باید فقط در این طور موارد بعد از مشورت با پزشک متخصص اعصاب و روان خود در زمان ویزیت حضوری و یا تلفنی روانپزشکی، در مورد مصرف کردن یا نکردن میزان بعدی دارو کسب تکلیف کنید. بنابراین توصیه کلی این است که به صورت خودسرانه قرص پرفنازین را دو برابر نکنید.

شرایط نگهداری داروی پرفنازین چگونه است؟

داروی پرفنازین در دمای اتاق بین ۶۸ تا ۷۷ درجه فارنهایت (۲۰ تا ۲۵ درجه سانتی گراد) و دور از نور و رطوبت نگهداری می شود. داروی پرفنازین را در حمام یا دستشویی نگهداری نکنید. داروی پرفنازین را دور از دسترس کودکان و حیوانات خانگی نگهداری نمایید.

کاربردهای کلی پزشکی قرص پرفنازین کدامند؟

در میزان های کم، داروی پرفنازین در صورت صلاحدید متخصص اعصاب و روان می تواند برای درمان بیماری افسردگی به همراه داروی ضدافسردگی استفاده شود. به هنگام درمان بیماری افسردگی، قرص پرفنازین در سریع ترین زمانی که علائم بیماری فرد قطع شود، با دستور روانپزشک و بر اساس صلاحدید او تنظیم می شود. داروی پرفنازین، خاصیت ضدافسردگی به ذات ندارد. مطالعات مختلف نشان می دهند که استفاده از قرص پرفنازین با فلوکستین (پروزاک) در بیماران مبتلا به افسردگی سایکوتیک یا با روانپریشی یا جنون می تواند موثر باشد، اگر چه که احتمال این وجود دارد که داروی فلوکستین با متابولیسم پرفنازین تداخل ایجاد نموده و باعث افزایش مقادیر پلاسمایی پرفنازین و نیمه عمر طولانی تر آن شود. در این ترکیب، فعالیت ضد استفراغی قوی پرفنازین باعث کاهش تهوع و استفراغ ناشی از فلوکستین و همچنین بی قراری اولیه ایجاد شده توسط فلوکستین می شود.
قرص پرفنازین در گذشته در میزان های کم به عنوان آرامش بخش خفیف یا مینور در بیماران دارای سابقه مشخص اعتیاد به مواد یا الکل استفاده شده است، کاری که امروزه قویا منع می شود.
داروی پرفنازین ویژگی های آرامش بخش و ضداضطراب دارد، که این دارو را برای درمان بیماران دارای روانپریشی با بی قراری مناسب می کند.
یکی از موارد off-label باارزش برای استفاده داروی پرفنازین، درمان کوتاه مدت بیماری هیپرامزیس گراویداروم یا استفراغ شدید است که در آن زنان باردار تهوع و استفراغ شدید تجربه می نمایند. این مشکل ممکن است آنقدر شدید شود که بارداری را به خطر اندازد. البته استفاده از داروی پرفنازین در زنان حامله باید فقط با تجویز متخصص زنان و زایمان و تحت نظر او باشد.

اثربخشی داروی پرفنازین چگونه است؟

قرص پرفنازین برای درمان روانپریشی نیز در صورت صلاحدید روانپزشک می تواند استفاده شود (مثلا در افراد مبتلا به اسکیزوفرنی و فازها و دوره های مانیا و سرخوشی در بیماری  اختلال دوقطبی نیز می تواند در دستور دارویی لحاظ شود). قرص پرفنازین به طور کارآمد نشانه های مثبت بیماری اسکیزوفرنی همچون هالوسیناسیون، توهم و دیلوژن را درمان می کند، اما اثربخشی آن در درمان نشانه های منفی بیماری اسکیزوفرنی همچون عاطفه سطحی و فقر کلامی به صورت کامل مشخص نیست. مطالعات اولیه نشان دادند داروهای ضد روانپریشی آنتی سایکوتیک های تیپیک در درمان نشانه های منفی بیماری اسکیزوفرنی ناکارآمد بوده یا کارآیی کمتری دارند.

عوارض جانبی کلی داروی پرفنازین کدامند؟

داروی پرفنازین به عنوان یکی از انواع داروهای ضد روانپریشی یا آنتی سایکوتیک های نوع فنوتیازین به طور کلی تعدادی عوارض جانبی دارد. یک مقاله مروری سیستماتیک سال ۲۰۱۵ روی داده های مربوط به داروی پرفنازین که توسط سازمان بهداشت جهانی انجام شد نتیجه گرفت که هیچ تفاوت متقاعدکننده ای بین پرفنازین و سایر داروهای ضد روانپریشی آنتی سایکوتیک ها با قدرت بالا از نظر بروز عوارض جانبی وجود ندارد. داروی پرفنازین باعث عوارض جانبی خارج هرمی اولیه و تاخیری بیش از دارونماها و با میزان مشابهی با سایر داروهای ضد روانپریشی یا آنتی سایکوتیک های با قدرت اثر متوسط و نیز داروی ضد روانپریشی آتیپیک یاآنتی سایکوتیک آتیپیک مثل ریسپریدون می شود.
به هنگام استفاده از داروی پرفنازین در دوزهای زیاد و بالای پرفنازین ممکن است که ایجاد مشکلات عصبی عضلانی به صورت اسپاسم شدید عضلانی کوتاه مدت یا شدید و طولانی مدت و یا موقت شود. همچنین احتمال این هست که مثل سایر داروهای ضد روانپریشی یا آنتی سایکوتیک های تیپیک علائمی مثل دیس کینزی تاردیو دائمی یا طولانی نیز در صورت استفاده طولانی مدت پرفنازین ایجاد شود. البته در مواردی نیز احتمال علایمی مثل احساس سرگیجه و احساس چرخش سر باعث افزایش ریسک افتادن و سقوط فرد شود. توصیه ای که دکتر ندا فرزانه متخصص اعصاب و روان برای خوانندگان محترم سایت ایشان دارند این است که به هنگام بلندشدن از حالت نشسته یا خوابیده در زمان مصرف داروی پرفنازین این کار را به آهستگی انجام دهید.
به یاد داشته باشید که دکتر روانپزشک این دارو را به این دلیل داروی پرفنازین را برای فرد بیمار تجویز نموده که معتقد بوده مزایای آن بیشتر از ریسک عوارض جانبی آن است. اکثرا افرادی که داروی پرفنازین را دقیقا طبق صلاحدید روانپزشک یا متخصص مغز و اعصاب مصرف می کنند، عوارض جانبی جدی با این دارو را ندارند.
در موارد نادری داروی پرفنازین ممکن است باعث مشکلات عضلانی، سیستم عصبی (نشانه های خارج هرمی-EPS) شود. روانپزشک ممکن است برای کاهش این عوارض جانبی یک داروی دیگر را نیز همزمان و یا به صورت جداگانه تجویز نماید. بنابراین، در صورتی که متوجه هر کدام از عوارض جانبی زیر شدید به دکتر متخصص خود در زمان ویزیت حضوری و یا تلفنی و یا پزشک متخصص اورژانس اطلاع دهید: افزایش اضطراب، آبریزش بینی، مشکل بلع، بی قراری، تحریک پذیری، نیاز مداوم به حرکت، لرزش دست یا بدن، مشکل در راه رفتن، مشکل در حفظ تعادل بدن،سفتی عضلات بدن، سفتی گردن، گرفتگی شدید و ناگهانی عضلات ستون فقرات، مشکل تنفسی و افت سطح هوشیاری، مشکل در ادرار کردن و یا بی اختیاری در کنترل ادرار. داروی پرفنازین ممکن است باعث ایجاد شرایطی به نام دیس کینزی تاردیو یا دیس کینزی تاخیری که نوعی مشکل در سیستم عضلانی اسکلتی است در صورت مصرف طولانی مدت شود. در برخی موارد، این شرایط ممکن است دائمی باشد. در صورتی که حرکات عضلاتی غیرارادی، تکراری همچون زبان زدن به لب، غنچه کردن لب، گاز گرفتن زبان، جویدن، یا حرکات انگشت دست یاانگشت پا ایجاد شد به پزشک متخصص اعصاب و روان اطلاع دهید.
البته در موارد نادر، در اثر داروی پرفنازین ممکن است یک ماده شیمیایی خاص یا هورمن تولید شده توسط بدن پرولاکتین افزایش یابد. در زنانی که داروی پرفنازین را مصرف می کنند، این افزایش هورمن پرولاکتین ممکن است باعث ترشح ناخواستة شیر، قطع و یا نامنظم شدن پریود (سیکل ماهانه)، یا مشکل در بارداری فرد شود. در مردان نیز گاهی مصرف داروی پرفنازین ، می تواند موجب عوارضی در عملکرد جنسی ایشان بشود به صورت عوارض کاهش توانایی جنسی، ناتوانی در تولید اسپرم، یا بزرگ شدن سینه ها، کاهش میل جنسی و یا کاهش تحرک جنسی شود. در صورتی که مرد یا زنی که داروی پرفنازین مصرف می کند، دچار هر کدام از این نشانه ها شد، باید در جلسه های ویزیت مرتب ماهانه یا هفتگی روانپزشکی خود که طبق نظر پزشک متخصص اعصاب و روان برای پیگیری وضعیت روحی روانی به صورت حضوری و یا آنلاین یا تلفنی انجام می شود، به پزشک خود داده شود تا اقدام های لازم بر اساس شرایط بیمار توسط ایشان لحاظ شود.

بعضی دیگر از عوارض جانبی نادر و جدی داروی پرفنازین کدامند؟

کبودی، خونریزی سریع، آهسته شدن ضربان قلب، علائم عفونت و افت سیستم ایمنی مثلا گلودرد، گرفتگی عضلانی شدید مثلا چرخش گردن، قوس دار شدن کمر، چرخش چشم ها، تهوع و استفراغ شدید، تشنج، درد معده یا شکم درد، زردی پوست و یا زردی چشم، ضربان قلب سریع یا نامنظم، سرگیجه سریع، ضعف شدید بدنی.
قرص پرفنازین به ندرت ممکن است باعث ایجاد شرایطی بسیار جدی به نام سندرم بدخیمی نورولپتیک (NMS) نیز در بعضی افراد بشود. در صورتی که هر کدام از این نشانه های زیر ایجاد شود، سریعا باید برای بررسی با اورژانس تماس گرفته شود:
تب، سفتی بدن،درد شدید عضلانی، حساسیت، ضعف عضله، خستگی شدید، افت شدید، تعریق شدید بدن، ضربان قلب سریع و یا ریتم قلبی نامنظم، ادرار تیره، علائم مشکلات کلیه همچون تغییر در مقدار ادرار.
واکنش آلرژیک بسیار جدی به قرص پرفنازین نادر است. با این حال، در صورتی که متوجه هر کدام از نشانه های واکنش آلرژیک جدی از جمله بثورات پوستی، خارش، تورم به خصوص در نواحی صورت، زبان، گلو، سرگیجه شدید، مشکل در تنفس شدید شدید، بلافاصله به دنبال مراقبت پزشکی فوری باشید و برای پیگیری با اورژانس تماس بگیرید.

قطع قرص پرفنازین چگونه امکان پذیر است؟

در موارد مصرف قرص پرفنازین نیز مانند سایر داروهای روانپزشکی باید که فرد فقط براساس صلاحدید پزشک و طبق دستور او داروی پرفنازین را کم و یا قطع نماید. دکتر ندا فرزانه متخصص اعصاب و روان بیان می کند که به هنگام قطع داروهای ی ضد روانپریشی یا آنتی سایکوتیک ها برای اجتناب از علایم عدم مصرف ناگهانی دارو و یا جلوگیری از عود سریع علایم فرد بیمار، باید قرص پرفنازین را به صورت تدریجی قطع کرد.
در صورتیکه متاسفانه فرد دارو را خودسرانه و ناگهانی ترک کند، نشانه های ترک قرص پرفنازین معمولا شامل تهوع، استفراغ، و کاهش اشتها، بی قراری و پرخاشگری می باشند. سایر نشانه ها شامل اضطراب، افزایش تعریق، و مشکلات خواب می باشند. ممکن است احساس سرگیجه، بی حسی، یا درد عضله با شیوع کمتر نیز وجود داشته باشد. البته در موارد خفیف، نشانه های قطع ناگهانی قرص پرفنازین معمولا بعد از یک دوره زمانی کوتاه چند ساعته تا چند روزه برطرف می شود. البته شواهد تجربی مبنی بر این که قطع قرص پرفنازین ممکن است باعث عود مجدد روانپریشی و یا سایکوز شود نیز وجود دارد. همچنین ممکن است قطع زود هنگام و یا خودسرانه قرص پرفنازین باعث عود علایم ابتدایی در فرد بیمار گردد.

مهمترین تداخلات داروی پرفنازین کدامند؟

داروی پرفنازین نیاز به انسولین را در بیماران دیابتی افزایش می دهد. در طول درمان بلندمدت با داروی پرفنازین بهتر است که مقدار قند خون را در بیماران مبتلا به دیابت یا قند خون زیر نظر پزشک متخصص داخلی پایش گردد.
تداخلات دارویی داروی پرفنازین ممکن است چگونگی کارامدی دارو را تغییر داده یا ریسک عوارض جانبی جدی داروی پرفنازین را افزایش دهند. دکتر ندا فرزانه ذکر می کند که البته این مقاله حاوی همه تداخلات دارویی احتمالی با داروی پرفنازین نیست. بنابراین بهترین کار این است که در زمان مراجعه به روانپزشک، قبل از اینکه دارو برای شما تجویز شود، لیستی از همه داروها و ویتاین های مصرفی که شامل داروهای نیازمند نسخه، بدون نیاز به نسخه و محصولات گیاهی هستند را به همراه خود داشته و آن را به پزشک خود بیان کنید. نکته مهم دیگر این است که هیچ دارویی را بدون تایید پزشک خود به صورت خودسرانه شروع و قطع نکرده و یا میزان آن را تغییر ندهید.
برخی محصولاتی که ممکن است با داروی پرفنازین تداخل نمایند عبارتند از:
داروهای خاص استفاده شده برای پارکینسون مثلا بروموکریپتین، لوودوپا، پرگولید)، داروهای دی سیکلومین، اسکوپولامین، داروهای آمیودارون، دولوکستین، فلوکستین، پاروکستین، ریتوناویر، داروهای کاهش دهنده سرفه، استامینوفن کدئین، هیدروکدون، الکل، حشیش ، کانابیس، آلپرازولام، لورازپام، زولپیدم کاریسوپرودول، سیکلوبنزاپرین، یا آنتی هیستامین ها همچون ستریزین، دی فنیل هیدرامین.