اختلالات روانی در بیماران سرطانی: چرا اتفاق می‌افتند و چگونه درمان می‌شوند؟

دکتر ندا فرزانه متخصص اعصاب و روان ذکر می کند که سرطان تنها یک بیماری جسمی نیست؛ بلکه به نوعی یک بحران عاطفی، روانی و وجودی است که زندگی فرد را از بنیان تغییر می‌دهد. تشخیص سرطان می‌تواند نگرانی‌های عمیق درباره مرگ، درد، از دست دادن نقش‌ های اجتماعی، ناتوانی جسمی و آینده ایجاد کند.

تحقیقات جهانی نشان داده‌اند که بین ۳۰ تا ۵۰ درصد بیماران مبتلا به سرطان درجاتی از اختلالات روانی از جمله اضطراب، افسردگی، بی‌خوابی و اختلال استرس را تجربه می‌کنند. این آمار بالا نشان می‌دهد که سلامت روان محور جدایی‌ناپذیر از درمان سرطان است، نه یک موضوع فرعی یا تجملی

در این مقاله، دکتر ندا فرزانه (روان‌پزشک) با رویکرد علمی و قابل فهم به زبان ساده مطالب زیر را توضیح می دهد:

• چرا سرطان باعث بروز اختلالات روانی می‌شود؟
• شایع‌ترین مشکلات روانی بیماران چیست؟
• کدام سرطان‌ها بار روانی بیشتری دارند؟
• درمان‌های غیر دارویی چه نقشی دارند؟
• دارودرمانی چه زمانی ضروری است؟
• چه زمانی مراجعه به روان‌پزشک حیاتی می‌شود؟

۱. چرا سرطان باعث اختلالات روانی می‌شود؟

شوک شدن بعد از شنیدن تشخیص سرطان

لحظه شنیدن خبر سرطان یکی از بحرانی‌ترین لحظات زندگی فرد است. مغز آمادگی روانی برای پذیرش چنین خبری ندارد و واکنش طبیعی آن می‌تواند شامل انکار، ترس شدید، بی‌خوابی و اضطراب باشد. برای برخی بیماران این تجربه شبیه یک «ضربه روانی» واقعی عمل می‌کند.

چرا ترس از آینده بعد از شنیدن اینکه سرطان دارید، رخ می دهد؟

پرسش‌هایی مانند:

• آیا درمان جواب می‌دهد؟
• آیا خواهم مرد؟
• خانواده‌ام چه می‌شوند؟
• آیا درد می‌کشم؟
• آیا ظاهر بدنم تغییر می‌کند؟
  می‌توانند ذهن را دائماً درگیر کرده و منجر به اضطراب مزمن شوند.

آیا تغییرات بیولوژیک و هورمونی بعد از اینکه متوجه می شویم سرطان داریم رخ می دهد؟

شیمی‌درمانی و رادیوتراپی باعث تغییر سطح انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند سروتونین و دوپامین می‌شوند که نقش کلیدی در خلق و خواب دارند. این تغییرات بیوشیمیایی مستقیماً زمینه افسردگی و اضطراب را فراهم می‌کنند.

آیا اضطراب بعد از اینکه متوجه می شویم سرطان داریم رخ می دهد؟

هزینه‌های بالای درمان، کاهش توان کاری و وابستگی مالی به خانواده می‌تواند موجب احساس گناه، درماندگی و افسردگی شود.

آیا تغییر هویت و تصویر بدن بعد از سرطان داریم رخ می دهد؟

در سرطان پستان، پروستات و سرطان‌های ژنیتال یا نواحی تناسلی، فرد احساس می‌کند «خودِ قبلی» خود را از دست داده است. این مسئله مستقیماً عزت‌نفس و روابط عاطفی فرد را نیز را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.

۲. شایع‌ترین اختلالات روانی در بیماران سرطانی کدامند؟

اختلالات اضطرابی (Anxiety Disorders):

شایع ترین علائم اختلالات اضطرابی (Anxiety Disorders) در بیماران سرطانی شامل موارد زیر اند:

• نگرانی دائمی
• تپش قلب
• بی‌قراری
• وسواس فکری
• حساسیت افراطی به علائم بدن

حملات پانیک (Panic Attacks):

حملات پانیک (Panic Attacks) ممکن است در بیماران سرطانی به طور ناگهانی رخ دهند:

• احساس خفگی
• ترس از مرگ
• سرگیجه
• بی‌حسی اندام‌ها
• مقاله ای در سایت توسط دکتر ندا فرزانه متخصص اعصاب و روان (روانپزشک) در مورد حمله پانیک و اضطراب موجود دارد. برای مطالعه این مقاله اینجا کلیک کنید.

افسردگی اساسی (Major Depressive Disorder) در بیماران سرطانی :

علائم شایع افسردگی اساسی (Major Depressive Disorder) در بیماران سرطانی شامل:

• ناامیدی
• بی‌انرژی بودن
• گریه مداوم
• بی‌خوابی یا پرخوابی
• کاهش اشتها
• افکار مرگ

طبق جدیدترین مقاله های علمی چاپ شده در زمینه سایکواونکولوژی مشخص شده است که افسردگی درمان‌ نشده حتی می‌تواند میزان بقای بیمار مبتلا به سرطان را کاهش دهد.

مقاله ای در سایت توسط دکتر ندا فرزانه روانپزشک در مورد اختلال افسردگی اساسی موجود دارد. برای مطالعه این مقاله اینجا کلیک کنید.

اختلال سازگاری (Adjustment Disorder) در بیماران سرطانی :

اختلال سازگاری (Adjustment Disorder) در بیماران سرطانی معمولا به صورت پاسخ شدید به استرس سرطان که با اضطراب، تحریک‌ پذیری و افت کارکرد همراه است.

اختلال شناختی پس از شیمی‌درمانی (Chemo Brain) در بیماران سرطانی :

اختلال شناختی پس از شیمی‌درمانی (Chemo Brain) در بیماران سرطانی معمولا به صورت علایم زیر خود را نشان می دهد :

• فراموشی
• کاهش تمرکز
• کندی ذهن
• اشکال در تصمیم‌ گیری

اختلالات خواب در بیماران سرطانی :

در بیماران مبتلا به سرطان، بی‌خوابی یکی از مهم‌ترین عوامل تشدید افسردگی و اضطراب است.

۳. کدام سرطان‌ها معمولا بار روانی بیشتری را احتمالا در بیماران سرطانی دارند؟

سرطان پستان: بیشترین ارتباط با افسردگی به‌دلیل تغییر تصویر بدن و نوسانات هورمونی.

سرطان‌های رحم و دهانه رحم: نگرانی درباره باروری و فرزند آوری.

سرطان کولون و رکتوم: اضطراب شدید در بیماران دارای کلستوما.

سرطان خون و لنفوم: دوره‌های درمان طولانی و ترس دائمی از عود بیماری.

سرطان پروستات: درمان‌های هورمونی می توانند گاهی باعث افسردگی و بی‌انگیزگی در فرد بشوند.

۴. درمان‌های غیر دارویی در بیماران سرطانی مبتلا به اختلال های روانی:

بر اساس بعضی از مقاله های چاپ شده مشحص شده است که پایه درمان در افراد مبتلا به سرطان که دچار مشکلات روانی می شوند در قدم اول همان “درمان های غیر داروئی” هستند. از مهمترین و موثرترین این درمان ها می توان به طور بسیار مختصر به موارد زیر اشاره کرد:

:CBT – Cognitive Behavioral Therapy

درمان شناختی رفتاری به اصلاح الگوهای فکری منفی و جایگزینی رفتارهای سالم در افراد مبتلا به سرطان که دچار مشکلات روانی می شوند، کمک می‌کند.

:ACT – Acceptance and Commitment Therapy

درمان پذیرش و تعهد به درمان در افراد مبتلا به سرطان که دچار مشکلات روانی می شوند با کمک روان درمانگر متخصص و دوره دیده کمک می‌کند که با واقعیت زندگی کنار بیاید و دوباره معنایی برای ادامه روند درمان بسازد.

حمایت اجتماعی:

گروه‌ درمانی و حمایت خانواده اضطراب را به شکل چشمگیر در افراد مبتلا به سرطان که دچار مشکلات روانی می شوند کاهش می‌دهد.

ورزش منظم:

حتی ۲۰ دقیقه پیاده‌ روی روزانه در افراد مبتلا به سرطان که دچار مشکلات روانی می شوند می تواند موجب موارد زیر بشود:

• احساس شادی را افزایش می‌دهد
• کیفیت خواب را بالا می‌برد
• اضطراب را کاهش می‌دهد

تکنیک‌های آرام‌سازی:

مهمترین این موارد شامل این موارد هستند:

مدیتیشن، تنفس دیافراگمی، موسیقی‌ درمانی و ماساژ درمانی.

تغذیه سالم در بیماران سرطانی:

تغذیه مناسب یکی دیگر از ارکان مهم درمانی در افراد مبتلا به سرطان است. مقاله ای در سایت توسط دکتر ندا فرزانه روانپزشک در مورد تغذیه سالم در افراد مبتلا به سرطان موجود دارد. برای مطالعه این مقاله اینجا کلیک کنید.

۵. درمان‌های دارویی در افراد مبتلا به سرطان که دچار مشکلات روانی می شوند :

داروها در این افراد فقط با نظر روان‌پزشک باید تجویز و مصرف شوند. دکتر ندا فرزانه روانپزشک تهران ذکر می کند که :

❗ هشدار مهم: این بخش نام های داروهای روانپزشکی در افراد مبتلا به سرطان که دچار مشکلات روانی می شوند فقط فقط اطلاع رسانی دارد و هدف از این مقاله توصیه به مصرف بدون بررسی توسط روانپزشک اصلا نیست.

مصرف هرگونه داروی روانپزشکی در موارد یاد شده باید فقط بعد از بررسی توسط روانپزشک در صورت نیاز صورت گیرد.

:SSRI – Selective Serotonin Reuptake Inhibitors

تعدادی از این داروها شامل:

• Sertraline
• Fluoxetine
• Escitalopram

:SNRI – Serotonin–Norepinephrine Reuptake Inhibitors

تعدادی از این داروها شامل:

• Duloxetine
• Venlafaxine

Buspirone

۶. چه زمانی مراجعه به روان‌پزشک در افراد مبتلا به سرطان که دچار مشکلات روانی می شوند ضروری است؟

✅ اگربیمار مبتلا به سرطان که دچار مشکلات روانی می شوند موارد زیر را دارد، مراجعه به روان‌پزشک فوریت درمانی محسوب می‌شود:

• بیش از دو هفته غمگین و افسرده است
• دچار حملات پانیک است
• بی‌خوابی شدید دارد
• از زندگی لذت نمی‌برد
• فرد مبتلا افکار مرگ و خودکشی دارد. مقاله ای در همین سایت با عنوان “آیا ژن حودکشی وجود دارد. برای مطالعه این مقاله اینجا کلیک کنید.

۷. نتیجه‌گیری کلی مقاله:

اختلالات روانی در بیماران سرطانی شایع اما اغلب و خوشبختانه قابل درمان هستند. درمان به‌ موقع و به مدت زمان کافی توسط روانپزشک و روانشناس آموزش دیده در این زمینه در افراد مبتلا به سرطان که دچار مشکلات روانی می شوند می تواند باعث موارد زیر بشود:

• افزایش کیفیت زندگی
• بهبود پاسخ به درمان‌های پزشکی
• کاهش خطر خودکشی

در پایان این مقاله دکتر ندا فرزانه روان‌پزشک تأکید می‌کنند که :

سلامت روان به اندازه شیمی‌درمانی و جراحی در افراد مبتلا به سرطان که دچار مشکلات روانی می شوند، اهمیت دارد. رسیدگی همزمان به جسم و روان در این بیماران محترم و دردمند، شانس موفقیت درمان سرطان را چندین برابر افزایش خواهد داد.

🔬 آمار معتبر جهانی:

بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO):

«افسردگی شایع‌ترین اختلال روانی در بیماران مبتلا به سرطان است و می‌تواند تا ۴ برابر خطر مرگ زودرس را افزایش دهد.»

طبق مطالعه منتشرشده در The Lancet Oncology:

• بین ۴۰ تا ۵۰ درصد بیماران سرطانی نیاز به ارزیابی روان‌پزشکی دارند.
• فقط کمتر از ۳۰٪ این بیماران خدمات روان‌درمانی دریافت می‌کنند.

📚 منابع علمی (APA) :

1. World Health Organization. (2022). Mental health of cancer patients.
2. National Cancer Institute. (2023). Depression and cancer treatment.
3. Mitchell, A. J., et al. (2011). Prevalence of depression in cancer patients. Lancet Oncology.
4. Spiegel, D., & Giese-Davis, J. (2003). Depression and cancer survival. Journal of Psychosomatic Research.
5. Pitman, A., et al. (2018). Depression and anxiety in patients with cancer. BMJ.
6. Satin, J. R., Linden, W., & Phillips, M. J. (2009). Depression and survival in cancer patients. Cancer.
7. American Psychiatric Association. (2022). DSM-5-TR.
8. NCCN Guidelines. (2023). Distress management in oncology.
9. Andersen, B. L., et al. (2014). Psychosocial interventions improve survival. Cancer.
10. Holland, J. C., et al. (2015). Psycho-Oncology. Oxford University Press.
11. Breitbart, W., et al. (2012). Meaning-centered psychotherapy. Journal of Clinical Oncology.
12. Hofmann, S. G., et al. (2012). Effectiveness of CBT. Cognitive Therapy and Research.
13. Hayes, S. C., et al. (2006). ACT in clinical practice. Guilford Press.
14. Irwin, M. R. (2015). Sleep disturbance in oncology patients. Sleep Medicine Reviews.
15. Miller, A. H., et al. (2008). Inflammation and depression. Biological Psychiatry.

• آدرس اینستاگرام دکتر ندا فرزانه روانپزشک:drnedafarzaneh@
• شماره تلفن مطب برای دریافت نوبت روانپزشکی:
• ۰۲۱-۸۸۷۹۲۴۶۶