ارتقاء و افزایش سلامت روان در محل کار بسیار حیاتی است. طبق بررسی های سازمان جهانی بهداشتWHO ، کارکردن میتواند تأثیرات مثبتی بر روی سلامت روانی mental health داشته باشد اما محیط های کاری منفی میتوانند باعث مشکلاتی بر روی جسم و هم روان فرد بشوند. طبق بررسی های دیگر علمی مشخص شده است که بیماری های افسردگی و اضطرابی میتوانند تأثیرات منفی بسیار زیادی بر روی مسائل اقتصادی بگذارند. با توجه به بررسی هایی که در زمینه برآورد بار اقتصادی و خسارت مالی هر کدام از بیماری های روانی بر روی جامعه انجام شده است مشخص گردیده که هزینه جهانی تأثیرات منفی بیماری افسردگی و بیماری های اضطرابی anxiety disorder بر روی اقتصاد دنیا میتواند سالانه بیشتر از یک تریلیون دلار نیز باشد.

مقاله زیر توسط دکتر ندا فرزانه بورد تخصص روانپزشکی در مورد” چگونه محیط کاری خود را از لحاظ روانی سالمتر کنیم؟ ” برای خوانندگان محترم سایت ایشان تهیه شده است.

آزار روانی در محل کار میتواند یکی از مشکل آفرین ترین مسائل روانی ای باشد که میتواند باعث تأثیرات منفی بر روی سلامت جسمی و روانی فرد بشود. طبق بررسی­های سازمان جهانی بهداشت، راهکارهای زیادی وجود دارد که میتواند باعث ارتقا سلامت روانی در محل کار بشود. طبق بررسی دیگری که سازمان جهانی بهداشت منتشر گردیده مشخص شده است که در کل دنیا حدودا ۲۶۴ میلیون نفر از اختلالات افسردگی رنج می برند. بنابراین بیماری افسردگی یکی از مهمترین علل ناتوانی disability در میان مردم دنیا هست.

بنابراین یکی از مهمترین نکاتی که در جهت “سلامت روانی” mental health محل کار باید مورد توجه قرار بگیرد، “بهداشت روانی در محل کار” مقوله ای است که خوشبختانه در کشور ما ایران نیز به این مسئله اهمیت زیادی داده شده است و اصول آن رعایت می شود.  بدین معنی که وقتیکه فردی برای استخدام در جایی برای جذب نیرو فراخوانده می شود، باید از نظر سابقه قبلی و یا ابتلای فعلی به بیماری جسمی و یا بیماری های روحی روانی مورد بررسی قرار بگیرد. روش هایی که برای ارزیابی بیماری های جسمی به کار گرفته می شوند شامل آزمایش خون، نوار قلب، معاینه جسمی، معاینه چشم و گوش و بررسی توسط پزشک متخصص طب کار انجام می گیرد. البته متاسفانه توجه کافی برای غربالگی یا به اصطلاح تشخیص اختلالات شخصیت و بیماری های روحی روانی توسط روانپزشک psychiatrist هنوز لحاظ نشده است.

بنابراین، بسیاری از موارد متاسفانه دیده شده است که فردیکه در جایی به کار مشغول شده است، در ابتدای مصاحبه هرگونه ابتلا به بیماری روانی را انکار کرده است ولی بعد از مدتی که از شروع کار گذشت، رفتارهای نسنجیده، غیر مسئولانه، بی مسئولیتی و کم کاری مشاهده می شود و در نهایت و با توجه به کارکرد فرد مشخص می شود که فرد مبتلا به بیماری روانی تشخیص داده نشده بوده است و در بدو مصاحبه به کارفرما نگفته است. البته اینکه هر فردی که مبتلا به بیماری روانی باشد نباید کار کند، نادرست است چون افرادیکه مبتلا به بیماری های نوروتیک هستند مثل بیماری های افسردگی، اضطرابی، وسواس obsession و غیره می توانند با مصرف داروهای خود تحت نظر روانپزشک psychiatrist به کار خود ادامه دهند.

البته این مسئله در مورد افرادیکه مبتلا به اختلالات شخصیت (Personality Disorder)  هستند، صادق نیست چون افرادیکه مبتلا به اختلالات شخصیت هستند، امکان دارد که ظاهر معقول و نرمالی داشت باشند اما مشکلات رفتاری، هیجانی و روانی از سنین طفولیت و به صورت مداوم در آنها وجود داشته است. نکته مهم این است که متاسفانه افرادیکه مبتلا به بیماری های شخصیت مثل اختلال شخصیت خودشیفته، ضد اجتماعیantisocial personality disorder ، نمایشی، پارانوئید paranoid و موارد مشابه هستند، معایب و نقایص رفتاری و واکنشی خود را انکار می کنند. بنابراین، تشخیص این گونه موارد برای حفظ بهداشت محل کار باید فقط توسط روانپزشک متخصص و حرفه ای و قبل از استخدام انجام شود.

مرحله بعدی این است که فردیکه مبتلا به اختلال شخصیت های ذکر شده در بالا بوده اما در بدو استخدام بیان نکرده بوده و تشخیص نیز داده نشده است اما بعد از مدتی از روی عملکرد فردی، نحوه ابراز خشم و موارد دیگر به نوعی “مکانیسم دفاعی” coping mechanism در زمان بروز اضطراب مشخص می شود که فرد نیاز به درمان حرفه ای و مداوم توسط روانپزشک و روان درمانگر دارد.

بنابراین باید برای افزایش بازده و کارکرد خروجی در سازمان ها و مراکز به حفظ سلامت روانی کارکنان در محل کار توجه ویژه داشت. بدین معنی که همان طوریکه به صورت دوره ای از پرسنل محل کار یکسری آزمایش های دوره ای خون، اعتیاد، قلب و غیره انجام می شود، در زمینه ویزیت حضوری و یا مجازی دوره ای روانپزشکی نیز اقدامات لازم صورت بگیرد. این مسئله حیاتی است چون دکتر ندا فرزانه روانپزشک که در تهران فعالیت می کند، در زمینه درمان سریع و به موقع اضطراب و افسردگی depression بیان میکند که طبق بررسی های علمی مشخص شده است که اختلالات افسردگی و اضطرابی میتوانند حدود یک تریلیون دلار در سال خسارت مالی بر روی جامعه جهانی تحمیل کنند. بنابراین با تشخیص و درمان به موقع مشکلات روانی بخصوص “اختلالات شخصیت” می توان اقدامات درمانی به موقع را لحاظ کرد.

راهکارهای ساده در جهت حفظ “بهداشت کار”

با توجه به ساعات بالای کاری که در جامعه امروزی زنان و مردان شاغل باید در محل کار خود بگذرانند، توصیه میشود که  مطالبی در زمینه بهبود بهداشت روانی و جسمی در  محل کار  را حتما در ضمره مطالبی که باید برای بهبود کیفیت زندگی خود انجام دهید در لیست موارد مهم روزانه فرد داده شود.

بر اساس جدیدترین مطالعاتی که در دانشگاه میشیگان آمریکا انجام شده است، قرار دادن گیاه طبیعی در پیرامون محل کار  میتواند نه تنها باعث بهبود روحیه شده بلکه در افزایش “رضایت شغلی” و نیز بهبود سلامت روانی در محل کار نیز موثر باشد و  می تواند خطر مرگ و میر ناشی از نشستن بیش از حد را جبران کند. برای بزرگسالانی که کمتر فعالیت فیزیکی دارند بخصوص افراد شاغل که کارشان به صورت نشستن در پشت میز و بدون فعالیت فیزیکی است،  طبق مطالعات مشخص شده است که صرف کردن زمان زیاد برای نشستن ممکن است با افزایش خطر مرگ همراه باشد؛ با این حال، افزایش فعالیت فیزیکی به سطوح توصیه شده طبق نظر متخصصین قلب و عروق ممکن است این ریسک را تا حد زیادی کاهش بدهد.

نکته مهم دیگر این است که تعامل کاری بین همکاران می تواند پیش بینی کننده عملکرد شغلی و رضایت فرد باشد. نکته بعدی در مورد استرس کاری و استرس شغلی و رضایت فردی سلامت کارکنان در محل کار به آن اشاره کرد این است که بسیاری از متغیرهای مربوط به استرسهای شغلی که به میزان بسیار زیادی با بیماریهای روانی مرتبط هستند، با سلامت روان شناختی در محل کار  به طور بالقوه مرتبط هستند.

تعریف ساده رضایت شغلی

رضایت شغلی به واکنش‌ های شناختی، عاطفی و سنجشی افراد، نسبت به شغلشان اطلاق می ‌گردد. عوامل مهم در رضایت شغلی شامل دو گروه عوامل می‌ باشند که توسط زنجیره ‌ای از پژوهش‌ های مختلف مشخص شده ‌اند. یک گروه شامل عوامل سازمانی و گروه دیگر شامل عوامل شخصیتی می ‌باشد. از عوامل سازمانی می‌ توان به سیستم پاداش، کیفیت شخصی پایگاه و ارشدیت، عزت نفس بالا Self-esteem، خوش بین بودن، رضایت از زندگی و عوامل ژنتیکی اشاره کرد. عواملی که بر رضایت‌ مندی شغلی تأثیر می گذارند را می‌ توان به عوامل درونی و عوامل بیرونی تقسیم نمود. عوامل بیرونی به نوبه خود به شرایط کاری و مناسبات بین شخصی در کار تقسیم می ‌شود. از نتایج دیگر رضایت ‌مندی شغلی می‌ توان رضایت ‌مندی کلی از زندگی، سازگاری عاطفی و غیبت از کار را نام برد.

از آنجایی که رضایت ‌مندی شغلی Job satisfaction‎ می ‌تواند منبع فشار باشد و فشار موجب بیماری ‌های متعدد جسمی می‌ شود، این پیوند منطقی می ‌نماید. رضایت شغلی نشان دهنده حدّی است که افراد از شغل خود راضی هستند و آن را دوست می ‌دارند. برخی افراد از کار خود لذت می ‌برند و آن را به عنوان محور اصلی زندگی خود تلقی می ‌نمایند و برخی از کار خود متنفرند و فقط به خاطر این که مجبورند، آن را انجام می‌ دهند. مفهوم رضایت شغلی بیانگر احساسات و نگرش ‌های مثبتی است که شخص نسبت به شغلش دارد. اگر گفته شود که کسی از رضایت شغلی سطح بالایی برخوردار است. بنابراین به‌ طور کلی، شغلش را دوست می ‌دارد، برای آن ارزش زیادی قائل است و به گونه ‌ای مثبت به آن می ‌نگرد و در مجموع، از احساس خوب و مطلوبی نسبت به آن برخوردار می ‌باشد.

چند عامل کلیدی که باعث اختلال در سلامت روانی در افراد شاغل  و نیز مبتلا به بیماری روانی ثانویه در اثر استرس شغلی شدن موارد زیر هستند:

ساعت کاری طولانی تر از ۸ ساعت در روز، اضافه کاری، شغلهای استرس زا، تأثیر منفی شغلهای استرس زا بر روی زندگی شخصی فرد،عدم کنترل در محل  کار؛ عدم مشارکت در تصمیم گیری های مهم در محل کار،حمایت اجتماعی ضعیف، مدیریت و نقش کاری نامشخص و نیز عدم امنیت شغلی.