اعتیاد به مواد با دستورالعمل های کاربردی تا حد زیادی قابل پیشگیری است. مقاله زیر با عنوان “راهکارهای پیشگیری از اعتیاد نوجوانان به مواد مخدر برای والدین” توسط دکتر ندا فرزانه روانپزشک و روان درمانگر برای خوانندگان محترم سایت ایشان تهیه شده است.
سوء مصرف مواد مخدر یکی از مهم ترین مشکلات اجتماعی و پزشکی در دوران نوجوانی هست. عوامل خطرزای بسیار زیادی میتوانند مستعد کننده این معضل اجتماعی و روانشناختی باشند تا نوجوانان و کودکان در این سن در معرض استفاده غیر قانونی از انواع مواد مخدر قرار بگیرند. همانطوری که بارها نیز در رسانه ها و توسط افراد مختلف بیان شده است، اعتیاد به مواد مخدر نوعی بیماری است که میتواند با عملکرد عادی زندگی فرد، سلامت جسمی، مشکلات فیزیکی و رفتاری تداخل ایجاد کرده و باعث از دست دادن شغل، درآمد، مشکلات خانوادگی، مشکلات روانی مثل افسردگی، اضطراب و نیز مشکلات جسمی فراوانی شود مثل ابتلا به ایذر.
البته خوشبختانه توسط والدین به میزان بسیار زیادی قابل پیشگیری می باشد. یکی از مهمترین مواردی که در دنیای مدرن امروزی که انواع مواد مخدر نیز متاسفانه در دسترس عموم می باشد، نیاز به آگاهی دادن و اطلاع رسانی در مورد خطرات مواد مخدر دارد، گروه سنی نوجوانان است.
معضل سوء استفاده از مواد مخدر معضلی در حقیقت جهانی است که دامن گیر بسیاری از کشورهای دنیا شده است. البته اینکه چه نوع ماده مخدری بیشتر و در کدام کشور شایع تر سوء استفاده می شود، صحبت این مقاله نیست بلکه هدف اصلی دکتر ندا فرزانه روانپزشک اطلاع رسانی به والدین و ارائه راهکارهایی برای پیشگیری از این معضل اجتماعی به والدین می باشد. یکی از گروههای سنی ای که بسیار در معرض خطر اعتیاد به مواد مخدر بخصوص در سالهای اخیر قرار دارند، گروه سنی نوجوانی می باشد که این گروه سنی بسیار در معرض خطرات سوء استفاده از مواد مخدر هستند. عوامل خطرزای بسیار زیادی میتواند مستعد کننده اعتیاد به مواد مخدر در این گروه سنی حساس باشد که یکی از این موارد “رفتارهای نادرست” و به اصطلاح “پر خطر” در طول این دوران است که اگر بصورت الگوی رفتاری و بصورت سبکِ زندگی نادرست نوجوان واقع شود، میتواند مستعد کننده معتاد شدن نوجوان باشد. البته مسائل ژنتیکی، رفتارهای نادرست پدر مادر و الگوی فرزندی پروری ناسالم والدین، شرایط اجتماعی و موارد بسیار زیادی در این معضل اعتیاد نوجوانان موثر هستند.
بر اساس بررسی های متعدد علمی که خوشبختانه در کشور ما نیز نهادهای بسیار زیادی مثل سازمان بهزیستی و سازمان مبارزه با مواد مخدر نیز متولی آنها هستند، علل متعددی میتوانند عامل شروع و ادامه دار شدن سوء استفاده از مواد مخدر در کودک و نوجوانان باشد. بعضی از این علل عبارتند از عوامل ژنتیکی ، عوامل اجتماعی ، رابطه ضعیف و بعضاً ناصحیح پدر و مادر با نوجوان، سابقه سوء مصرف مواد مخدر در والدین ، عوامل محیطی مستعد کننده مثل فقر فرهنگی والدین، مشکلات جسمی یا روانی نوجوان.
بر اساس تحقیقات، در افراد مستعد به بیماری اعتیاد متاسفانه اکثر موارد استفاده نابجا از مواد مخدر در سالهای نوجوانی آغاز میشود که البته علل بیولوژیک ، روانشناختی ، اجتماعی و فرهنگی نیز میتواند در اینکه آیا آن نوجوان احتمال استفاده از مواد مخدر را به اصطلاح امتحان بکند یا خیر مؤثر می باشد. اینکه با حتی یکبار استفاده از مواد مخدر چه میزان خصط اعتیاد وجود دارد، در مورد هر مواد مخدری متفاوت است. البته شایعترین موا مخدری که در ایزان در نوجوانی سوء مصرف می شود، حشیش است.
بنابراین عوامل متعدد زیادی هستند که میتوانند به عنوان مداخلاتی برای پیشگیری از سوء مصرف مواد مخدر در نوجوانان مؤثر باشند که باید به این موارد توجه بسیار زیادی کرد. شایان ذکر است که دوران اوایل و اواخر دوران کودکی نیز دورة بسیار حساسی است که اگر مشکلات والدین و مشکلات اجتماعی در این دورانی نیز وجود داشته باشد، میتواند زمینه ساز اعتیاد به مواد مخدر در نوجوان در صورت وجود سایر موارد مستعد کننده که در بالا ذکر شد نیز باشد .
از سایر عوامل مستعد کننده اعتیاد نوجوان هم دختر و هم پسر را می توان سابقة آزار جنسی ، سابقة آزار روانی ، خشونت جنسی ، خشونت روانی،خشونت فیزیکی والدین ، عدم اعتماد به نفس کودک، وجود نداشتن محیط امن برای رشد کودک و نوجوان، پیوند عاطفیِ ضعیفِ بین نوجوان ، کودک و والدین را نام برد.
بنابراین میتوان بیان کرد که در نوجوانان و کودکانی که عوامل خطر ذکر شده را دارند و به اصطلاح در معرض خطر اعتیاد به مواد مخدر در صورت وجود سایر مواردِ مستعد کننده نیز هستند، شناسایی این افراد میتواند در زمینه پیشگیری با روشهای صحیح و نادرست علمی توسط والدین از اعتیاد به مواد مخدر موثر واقع شود.
در این موارد مددکاران و سازمانهای مرتبط بخصوص سازمان بهزیستی با شناسایی این کودک و نوجوان می تواند نقش بسزایی در پیشگیری از این معضل خانه مان سوز و عواقب بعدی آن داشته باشند.
خوشبختانه درکشور ایران نیز سازمانهای بهزیستی و ارگانهای دولتی در این زمینه بسیار بسیار فعال هستند. با توجه به اینکه ما در عصر مدرن زندگی می کنیم و رسانه های جمعی، اینترنت ، و از این دست موارد اطلاعات بسیار زیادی را بعضا بصورت نادرست میتواند در زمینة سوء مصرفِ مواد مخدر در اختیار کودک یا نوجوان بگذارد، بنابراین والدین باید سعی بکنند که با اطلاع رسانی درست از رساندن اطلاعات نابجا به کودک و نوجوان در مورد سوء مصرف مواد مخدر و یا الکل جلوگیری نمایند.
در این زمینه والدین باید با دادن اطلاعات درست از مضرات مواد مخدر به نومجوانان با روشی درست به اصطلاح از اینترنت و فضای مجازی پیشی بگیرند تا بتوانند مانع از اطلاع رسانی نادرست به کودکان و نوجوانان در این زمینه بشوند.
سوال مهم این است : « ولی چگونه میتوان این مسئله را انجام داد؟»
با توجه به اینکه مسئله ارتباط عاطفی بین پدر و مادر با کودک و نوجوان در این زمینه بسیار مهم است، باید سعی کرد و تدابیری را اندیشید و اطلاع رسانی درست به والدین داشت تا آنها بتوانند از نظر علمی نیز با دست پر به عنوان پیشگیری از مواد مخدر در کودک و نوجوان اقدام بکنند.
خانم دکتر ندا فرزانه روانپزشک که در تهران فعالیت می کنند، در این زمینه توصیه هایی را از نهادهای مختلف مرتبط با پیشگیری از اعتیاد کودک و نوجوان و نیز مقالات مختلف تهیه کرده اند تا بتواند برای نوجوانان، والدین، معلمین و تمام افرادیکه نوجوانان و کودکان ارتباط نزدیکی دارند،قابل استفاده باشد که در مقالات بعدی در سایت ارائه خواهد شد.
توصیه نهایی دکتر ندا فرزانه روانپزشک به والدین محترم این است که معضل اعتیاد را اصلا دست کم نگیرند و در صورتیکه والدین در مورد روشهای پیشگیری از اعتیاد نوجوانان به مواد مخدر اطلاع درستی ندارند و یا اینکه در شهرهای دورافتاده ای زندگی می کنند که امکان مراجعه به روانپزشک و یا روانشناس خبره در زمینه اعتیاد نوجوانان وجود ندارد، می توانند با کمک گرفتن از مشاور روانپزشکی آنلاین و یا سازمان بهزیستی در این زمینه اطلاعات درست را کسب کنند.