بیش از نیمی از موارد در زنان مبتلا به اختلال افسردگی بعد از زایمان (Postpartum Depression) تشخیص داده نمیشود. طبق مطالعات انجام شده، شیوع اختلال افسردگی دوران حاملگی و بعد از زایمان در زنان ایرانی حدود ۲۵ درصد میباشد. طبق جدیدترین معیارهای تشخیصی روانپزشکی از این اختلال به عنوان بیماری افسردگی حول و حوش زایمان نام برده میشود که به صورت شروع علائم میتواند در هر زمانی از دوران حاملگی تا ۴ هفته بعد از زایمان باشد که البته بدون توجه به معیارهای تشخیصی در زمان بررسی روانپزشکی زنان بعد از زایمان نیز در موارد وجود علائم اختلال افسردگی باید این بیماری و نیز درمان آنرا در اولین فرصت مد نظر قرار داد.
بیماری افسردگی بعد از زایمان، نوعی بیماری خلقی یا عاطفی شدید و جدّی است که علت زمینه ساز اصلی آن به صورت تغییرات هورمنی در دوران سه ماهه های اول تا سوم حاملگی است. به نوعی تغییرات و نوسانات هورمن های استروژن و پروژسترون از طریق ایجاد تغییرات در سروتونین مغز می تواند موجب ایجاد بیماری افسردگی بعد از زایمان نیز بشود. البته احتمال دارد که در خانمی اصلا علائم بیماری افسردگی در ۹ ماه حاملگی وجود نداشته است و بعد از زایمان علائم بیماری افسردگی در ایشان بروز یافته است.

در متن ذیل، مقاله ای با خانم دکتر ندا فرزانه روانپزشک متخصص در مورد اختلال افسردگی بارداری و بعد زایمان برای افزایش آگاهی زوجین در مورد سلامت روانی انجام شده است را مطالعه می نمایید. اختلال افسردگی بعد از زایمان ، یکی از اختلالات مهم در کشورهای درحال توسعه و نیز توسعه یافته (شیوع حدود ۱۳درصد) است. شیوع جهانی این بیماری ۱۰-۱۵ درصد میباشد. این اختلال دارای عوارض برای مادر، نوزاد به صورت عوارض خلقی و حتی شناختی، خانواده و جامعه میباشد. یکی از عوارض مهم اجتماعی این اختلال میتواند به صورت افزایش از هم گسیختگی خانواده و طلاق باشد.

مهمترین علایم بیماری افسردگی بعد زایمان کدامند؟

از عوارض احتمالی کودکان مبتلا به مادران افسرده میتوان به افزایش احساس ناامنی روانشناختی و کاهش اعتماد به نفس اشاره کرد. از علائم این بیماری به صورت وجود علائم خلق افسرده،عدم لذت بردن از زندگی،اختلالات خواب و اشتها،کاهش انرژی و خستگی،اختلالات تمرکز،افکار مرگ و خودکشی که موجب اختلال چشمگیر در زندگی خانوادگی ، اجتماعی یا روزمره مادر میباشد میتوان اشاره کرد.
بنابراین، شناسایی کردن به موقع خانم های در معرض ابتلا به این بیماری می تواند کمک زیادی به پیشگیری از این بیماری در زنان بکند. البته اینکه دقیقاً چه عواملی به صورت اختصاصی موجب ایجاد این بیماری در زنان باردار بشوند وجود ندارد و مجموعه ای از این عوامل خطر باید در کنار سایر عوامل زمینه ساز برای ایجاد و تشدید بیماری وجود داشته باشد. تعدادی از عوامل اثبات شده مهم این بیماری شامل:

سابقه قبلی ابتدا به بیماری افسردگی در دوران حاملگی، سابقه قبلی و درمان نشده سندرم قبل از قاعدگی، دوران حاملگی استرس زا، حوادث استرس زای بالا در دوران حاملگی، سابقه قبلی ابتلا به بیماری افسردگی مداوم در دوران قبل از حاملگی، حوادث استرس زا در زندگی به صورت مشکلات عاطفی با همسر، حمایت نشدن مالی و عاطفی در دوران حاملگی و بعد از زایمان توسط شوهر، خانم هایی که در سنین زیر ۱۶ سال باردار می شوند، سابقه مشکلات روانی در خانواده درجه اول یا درجه دوم، سابقه افسردگی دوران حاملگی در خانواده، قربانی خشونت جنسی، کمبود عاطفی و فیزیکی مادر در دوران حاملگی، سابقه مورد تعرض فیزیکی و یا جنسی قرار گرفتن در کودکی، باردار شدن ناخواسته، ترس بیمار گونه از زایمان کردن، عدم انجام مراقبت های دوره ای دوران حاملگی مثل چک کردن علائم حیاتی جنین، قند و وزن، فشار خون، مادر و معاینه های روتین دوران حاملگی، مشکلات خواب در دوران بعد از زایمان، ظهور و یا تشدید شدن علائم استرس و اضطراب در اواخر دوران حاملگی و بعد از زایمان، زایمان کردن در فصل پاییز و زمستان که نور آفتاب به میزان پایین به صورت ناتوانی در شیر دادن به نوزاد با مشکلات گوارشی و یا بیماری های متابولیک، داشتن نوزاد با مزاج سخت به نوعی که مشکل در تنظیم کردن دمای بدن بچه یا خوابانیدن کودک وجود داشته باشد.

 نقش عوامل ژنتیکی در افسردگی بعد از زایمان چقدر است؟

از سایر علل زمینه ساز می توان به علل ژنتیکی اشاره کرد به نحوی که نقش عوامل ژنتیکی می تواند تا حداکثر ۴۰ درصد نیز وجود داشته باشد. به همین علت است که باید حتماً زنانی که سابقه بیماری های روانپزشکی قبلی در خود و یا خانواده درجه اول و دوم دارند، به روانپزشک برای ارزیابی و به اصطلاح غربالگری از نظر علائم بیماری افسردگی دوران حاملگی نیز در زمان بارداری اقدام کنند.

 نقش هورمون ها و مغز در افسردگی بعد از زایمان چیست؟

از هورمونهای دخیل در ایجاد این بیماری می توان به برهم خوردن تعادل و بالانس این هورمون ها بعد از زایمان اشاره کرد:

هورمون های استروژن، پروژسترون، کورتیزول، ملاتونین، اکسی توسین و هورمونوهای غده تیرویید. علاوه بر اینکه تغییر میزان عددی این هورمون ها می تواند زمینه ساز ایجاد این بیماری شود، بلکه در زنانی که عوامل زمینه ای ژنتیکی برای افسردگی را دارند، قسمت هایی از مغز آن ها نیز به این کاهش و یا افزایش تغییرات میزان هورمونها حساس تر از مغز سایر زنان می شود. لذا دکتر فرزانه ذکر می کند که در یکی از جدیدترین بررسی ها مشخص شده است که حساس شدن قسمت هایی از هیپوکامپ مغز در زنان مبتلا به افسردگی بعد از زایمان مشاهده شده است.
بنابراین، علاوه بر عوامل مستعد کننده که در ابتدای مقاله ذکر شد، عوامل ژنتیکی و نیز تغییرات عوامل هورمونهای غدد درون ریز بدن نیز در مستعد کردن زن به ابتلا به بیماری افسردگی بعد از زایمان بسیار دخیل است.

احتمال شدید بودن بیماری افسردگی بعد زایمان در کدام افراد بالاتر است؟

شروع علائم اضطراب و افسردگی از دوران حاملگی، وجود افکار خودکشی و آسیب به خود بعد از زایمان، وجود علائم اضطراب و وسواس فکری همزمان در مادر در مورد نوزاد و ترس از آسیب دیدن نوزاد، وجود داشتن مشکلات بعد از زایمان و یا سزارین به صورت خونریزی بعد از زایمان، عفونت بعد از زایمان و داشتن نوزاد با وزن پایین تر از حد طبیعی در زمان تولد.

 بیماری های روانی دیگر همزمان با بیماری افسردگی بعد زایمان کدامند؟

براساس مطالعات ثابت شده است که میزان احتمال مبتلا شدن به حداقل یک بیماری روانی دیگر به صورت همزمان در زنانی که بیماری افسردگی بعد از زایمان دارند بیشتر از سایر زنان است.

از طرف دیگر، دکتر فرزانه روانپزشک متخصص آنلاین در مورد درمان قطعی بیماری افسردگی بعد زایمان ذکر می کند که بر اساس مطالعات ثابت شده است که احتمال عود مجددّ بیماری افسردگی نیز می تواند حدود %۴۰ تا %۵۰ باشد. احتمال عود می تواند به صورت هم افزایش احتمال ابتلا به بیماری افسردگی در دوران حاملگی و بعد از زایمان بعدی باشد و یا اینکه مبتلا شدن به بیماری افسردگی بدون ارتباط با حاملگی مجدد باشد.

درمانهای استاندارد این اختلال برای کاهش علائم شامل رواندرمانی، درمان های دارویی ضدافسردگی و نیز درمانهای بین فردی برای مادر میباشد. سایر درمانهای پیشنهادی کمک کننده به صورت ورزش ایروبیک، بهبود و اصلاح الگوی خواب مادر میباشد.
توصیه میشود که در صورت وجود این علائم در مادران در دوران حاملگی و بعد از زایمان به روانپزشک برای بررسی مراجعه نمایند تا اقدامهای تشخیصی و درمانهای دارویی یا غیردارویی روانپزشکی لازم انجام گیرد.

تاثیرات مثبت درمان افسردگی حاملگی چیست؟

درمان مناسب این اختلال میتواند موجب بهبود سلامت روانی مادران باردار و نوزاد ،کاهش احتمال افسردگی در حاملگیهای بعدی بسته به شرایط روانشناختی و بیولوژیک مادر،بهبود روابط با همسر و در نهایت بالاتر رفتن سلامت روانی در مادران گردد که البته برای بررسی بهبود سلامت روانی جامعه نیاز به بررسیهای آماری جامع و دقیق وجود در مراکز بهداشت، مطب های متخصصین محترم زنان و ماما وجود دارد.