آگاهی از طریق روش های “ذهن آگاهی” Mindfulness به انواع استرس های روانی-اجتماعی با درمان انواع مختلف چاقی ها مثل پرخوری عصبی یا پرخوری
مرتبط با استرس و بولمیا ارتباط دارند. دکتر ندا فرزانه متخصص اعصاب و روان و روان درمانگر درمان پرخوری عصبی را بسیار مرتبط با شناسائی و ارزیابی overeating patterns با الگوهای پرخوری که گاهی هسته اصلی اعتیادی core addiction نیز دارند، بیان می کند.

“هسته اعتیاد core addiction ” مقوله به زبان بسیار ساده، عامل پایه ای اولیه بسیاری از انواع بیماری های اعتیادی مثل اعتیاد به غذا خوردن، اعتیاد به مواد مخدر substance use disorder، اعتیاد به رابطه جنسی sex addiction است. دکتر ندا فرزانه روانپزشک بیان می کند که در زمینه پرخوری عصبی سعی دارد که نکاتی جدید و درمانی را در این مقاله را در زمینه اثرات کلیدی استرس روی چاقی با عنوان “بهترین درمان چاقی با ذهن آگاهی” برای خواننده های سایت شان به اشتراک بگذارند. علاقمندان به مقوله درمان قطعی پرخوری عصبی می توانند مقاله های با عنوان های ” لطفا افکار را در پرخوری عصبی قورت ندهید!” و “نکات کلیدی درمان پرخوری عصبی” را نیز مطالعه نمایند.

غذا خوردن مرتبط با استرس Stress-Related Eating ، ذهن آگاهی , Mindfulness ، و چاقی Obesity:

تقریبا ۶۹% بزرگسالان بالای ۲۰ سال در ایالات متحده دارای اضافه وزن هستند و ۳۸% افراد نیز در دسته افراد چاق می باشند. بر اساس بسیاری از مطالعات علمی انجام شده در دنیا ثابت شده است که بزرگسالان چاق در معرض ریسک بیشتر ابتلا به بیماری های مزمن بسیاری از جمله بیماری های کرونری قلب،
دیابت نوع ۲ (دو) و سرطان های خاص قرار دارند.
از مهمترین گزینه ها و مباحثی که در اینترنت سرچ می شود و از پزشکان پرسیده می شود لغات و گزینه های مثل این موارد است:

“علت پرخوری و سیر نشدن، داروی رفع پرخوری، داروی لاغری سربع، پرخوری نشانه چیست، عوارض پرخوری، راهکارهای جلوگیری از پرخوری، پرخوری عصبی (بولمیا ) چیست و چگوته درمان می شود، روش های متوقف کردن پرخوری، اختلال پرخوری در زنان چه عوارضی به همراه دارد؟، پرخوری عصبی نی نی سایت، اشتهام خیلی زیاده و نمیتونم خودم را متوقف کنم” و غیره هست.

استرس Stress که به صورت حالتی از تنش هیجانی در پاسخ به یک تجربه یا موقعیت سخت و یا غیر قابل مدیریت تعریف می شود، می تواند موجی ایجاد تغییرات فیزیولوژیکی و رفتاری نیز در فرد بشود. در بعضی مطالعات مشخص شده که استرس در افزایش ریسک چاقی در بعضی از افراد نیز دخیل بوده است. به طور مثال، استرس مزمن می تواند به عنوان یک عامل پیش بینی کننده افزایش شاخص توده بدنی (BMI) و دور کمر در مردان و زنان می باشد. همچنین مقادیر زیاد استرس می تواند افزایش قابل توجه وزن در دانشجویان زن را پیش بینی کند. شواهدی وجود دارند که نشان می دهند ترشح کورتیزول القا شده توسط استرس منجر به چاقی شکمی می شود.

به این ترتیب، افزایش استرس و پیامدهای فیزیولوژیکی آن ممکن است مسیر افزایش بیش از حد وزن، آدیپوزیتی adiposity ، و ریسک بیماری های مزمنی را که فرد با افزایش سن تجربه خواهد کرد را افزایش دهند.

استرس روانی-اجتماعی به عنوان ریسک فاکتور یا عامل خطر برای بیماری فشار خون بالا، بیماری های قلبی عروقی، و بعضی از انواع سرطان ها دخیل دانسته شده است.

استرس ممکن است از طریق افزایش “خوردن مرتبط با استرس”stress-related eating یا مصرف غذاهای سرشار از چربی و قند به عنوان روشی برای مقابله escape model با تجربیات استرس زا، تاثیر رفتاری بر چاقی داشته باشد. استفاده از غذا برای مقابله با استرس با مدل فرار escaping تطابق دارد که در ان مدل فرض بر این است که برخی افراد از خوردن به عنوان روش فرار از ناراحتی های عاطفی و هیجانی استفاده می کنند. در واقع، افرادی که واکنش بیشتری به استرس نشان می دهند (منظور افرادی با مقادیر بیشتر هورمون گلوکوکورتیکوئیدی کورتیزول دارند)، بیشتر احتمال دارد دچار “خوردن مرتبط با استرس” rong>stress-related eating باشند.

علاوه بر این، استفاده از غذا در پاسخ به استرس به عنوان واسطه ای بین تجربیات استرس زای اوایل زندگی و کودکی فرد با BMI body mass index بزرگسالان شناسایی شده است. در بسیاری از مطالعات علمی در زمینه چاقی، وجود داشتن دردسرهای روزمره نیز با افزایش مصرف غذاهای حاوی چربی و قند زیاد ارتباط داده شده است.

دکتر ندا فرزانه بورد تخصصی اعصاب و روان بیان می کند که به طور خلاصه در مورد “ذهن آگاهی” Mindfulness می توان گفت که پدیده ای روانشناختی است که در بعضی از موارد می تواند هم استرس و هم عادات خوردن ناسالمی که با تجربیات پراسترس برخی افراد همراه است را کاهش دهد. “ذهن آگاهی” Mindfulness به توه کردن روی لحظه حال حاضر به صورت روشی بدون قضاوت کردن افراد اشاره دارد. “مداخلات مبتنی بر ذهن آگاهی” Mindfulness-based strategies به افراد مهارت هایی را می آموزند که مشکلات هیجانی درک نشده را شناسائی کرده و آن ها را تجربه نمایند به جای این که رفتارهای تکانشی در مواجه با آنها داشته باشند. در دکتر فرزانه روانپزشک و روان درمانگر ذکر می کند که استراتژی های مبتنی بر ذهن آگاهی “مداخلات مبتنی بر ذهن آگاهی” Mindfulness-based strategies به طور موفق در مداخلات کاهش وزن و مدیریت وزن گنجانده شده اند. تمرین ذهن آگاهی باعث افزایش توانایی مقابله با عواطف و هیجانات منفی و آگاهی فرد از فرآیندهای تصمیم گیری و تجربیات درونی می شود. این امکان وجود دارد که ذهن آگاهی رابطه بین تجربیات استرس زا و خوردن در پاسخ به استرس را تعدیل کند. به طور خاص، افرادی که ذهن آگاهی Mindfulness بالاتری در مقایسه با ذهن آگاهی پایین تر دارند، ممکن است رابطه ضعیف تری بین استرس زاها و خوردن مرتبط با استرس گزارش کنند که به دلیل افزایش “توانایی مقابله کارآمد با استرس” cope with stress است. همچنین مشخص شده است که چگونه استرس ها و فشارهای روانی-اجتماعی در دوران بزرگسالی، از جمله وقوع رخدادهای استرس زای زندگی و فشارهای روانی-اجتماعی و مشکلات و فشارهای مالی در حوزه های مختلف زندگی می تواند با اختلالات پرخوری مرتبط با استرس و شاخص های چاقی از جمله شاخص توده بدنی (BMI) و دور کمر مرتبط باشد.

براساس برخی از مطالعه های اخیر، استرس های منجر به پرخوری های مرتبط با اختلالات رفتاری به دو نوع طبقه بندی شده اند:

(۱) رخدادهای استرس زای زندگی stressful life events که شامل رخدادهایی همچون از دست دادن کار، از دست دادن یکی از عزیزان و دوستان، قربانی خشونت، تجاوز و آزار جسمی، جنسی یا روانی شدن (۲) فشارهای روانی-اجتماعی یا سایکوسوشیال که شامل استرس زاهای روزمره همچون اختلاف با اعضای خانواده مشکل در پرداخت صورت حساب های ماهانه هستند. این فرضیه مطرح شده است که رخدادهای استرس زای زندگی و فشارهای اجتماعی-روانی با چاقی دور شکم مرتبط هستند. به طوری که در افراد چاق و افراد دارای ذهن آگاهی پایین تر، ارتباطی قوی تر بین رخدادهای استرس زای زندگی، فشارهای اجتماعی-روانی و خوردن مرتبط با استرس بخصوص در زنان بیشتر از مردان وجود دارد.
تجربیات استرس زای تجربه شده در فرد از جمله فراوانی رخدادهای استرس زا و فشار اجتماعی-روانی مانند اختلالات خانوادگی و مشکلات ارتباطی با همسالان، نگرانی های مالی مکرر ارتباطی قابل توجهی با افزایش وزن و چاقی دور شکم در مردان و زنان بالغ داشتند.

دکتر ندا فرزانه روانپزشک در تهران بیان می کند که یکی از یافته های مطرح شده در این زمینه این است که در واقع، پر خوری مرتبط با استرس یا تمایل به پرخوری و یا جستجو به دنبال غذاهای خوشمزه در زمان استرس تا حد زیادی با چاقی دور شکم ارتباط دارد. دوره های پرخوری مرتبط با استرس معمولا با مصرف بالای کالری روزانه و همچنین مصرف بیش از حد اقلام غذایی سرشار از چربی و قند نیز مرتبط هستند. مصرف غذاهای به اصطلاح خوشمزه به نوبه خود با افزایش حساسیت مسیر پاداش مغزی مرتبط است و مصرف پیش بینی شده همان غذا یا غذاهای مشابه را تقویت می کند. یکی دیگر از موارد مطرح شده در این روند این است که استرس حاد و استرس مزمن باعث مهار عملکرد قشر پره فرونتال نیز می شوند. قشر پره فرونتال بخشی از مغز است که در خود تنظیمی رفتارهای تکانشی و پاداش همچون رفتارهای پرخوری overeating behaviors دخیل است. از نقطه نظر تعادل انرژی، استفاده کردن مکرر از غذا برای مقابله با استرس و نیز کنترل استرس های حاد و یا استرس های مزمن احتمالا منجر به افزایش بیش از حد وزن و در نهایت چاقی خواهد شد.

در حمایت از این نتایج یافته شده در مقاله ها بر مبنای تعادل انرژی، داده های این مطالعه نیز نشان دادند که ارتباط بین تجربیات استرس و پرخوری مرتبط با استرس به خصوص در میان افراد چاق قوی است. بخصوص ارتباط بین عوامل استرس زای مرتبط با خانواده، دوستان، پول و رخدادهای استرس زای زندگی با چاق شدن ناشی از رفتارهای پرخوری عصبی قوی تر هستند. البته میزان تاثیر این عوامل بسته به عوامل شناختی و یا فردی در افراد مختلف متفاوت اند. به طور خاص، اندازه گیری فشار روانی-اجتماعی احتمالا نسبت به بررسی رخدادهای استرس زای زندگی Psychosocial Stress نشانگر بهتری از شدت ادراک شده استرس در حوزه های مختلف است.

ارتباط بین استرس های سایکوسوشیال Psychosocial Stress و تغییرات وزن Change in Weight:

دکتر فرزانه سکس تراپیست و روانپزشک خانم ذکر می کند که رخدادهای استرس زای زندگی Psychosocial Stress مجموعه ای از تجربیاتی که معمولا استرس زا در نظر گرفته می شوند را در بر می گیرد اما دیدگاههای کمتری درباره شدت ادراک شده و درک شده این عوامل استرس زا با توجه به فرد تجربه کننده آن ها ارائه شده اند. همچنین ممکن است فشار اجتماعی-روانی نسبت به رخدادهای استرس زای خاص، ارتباط بیشتری با پرخوری مرتبط با استرس به ویژه در میان بزرگسالان چاق داشته باشد.

البته مقاله های مختلفی با روش های مختلف در زمینه پزشکی، روانپزشکی، روانشناسی و تغذیه به بررسی ابعاد دیگر این عوامل پرداخته اند. یکی از مهمترین این بررسی ها در جهت تعیین این که آیا عوامل مختلف استرس زا و شدت عوامل استرس زا به یک میزان تمایل به پرخوری در زمان استرس و افزایش وزن را افزایش می دهند یا خیر انجام شده است. البته این نکته بدیهی است که این تجربیات براساس وضعیت روحی روانی یا عوامل فردی از هر شخصی به شخص دیگر متغیر هستند. بر این اساس ، فقط تقریبا حدود ۴۰% از بزرگسالان افزایش مصرف غذا به هنگام استرس را گزارش می کنند اما بیشتر این افراد بزرگسالان عدم تغییر یا کاهش کالری کل مصرفی به هنگام استرس را ذکر کرده اند.

بزرگسالان چاق و زنان احتمالا درصد بیشتری از کسانی را تشکیل می دهند که در تلاش برای مقابله با استرس زاهای ادراکی به غذا پناه می برند. زنانی که به طور معمول سخت تلاش می کنند مصرف غذای خود را پایش نمایند، تقریبا همیشه در حال رژیم گرفتن هستند، حتی تک تک کالری های غذاها، میان وعده ها را با نرم افزارهای مختلف می شمارند، ممکن است به خصوص نسبت به پرخوری به هنگام مقابله با استرس زاها آسیب پذیر باشند.

زنانی که مقدار استرس زیاد تری را بیان می کنند، احساس گرسنگی بیشتر و الگوهای خوردن کنترل نشده بیشتری از جمله پرخوری عصبی را حتی بعد از کنترل عوامل مداخله گر سن، شاخص توده بدنی (BMI)، درآمد و تحصیلات را نیز بیان می کنند. به این ترتیب، در میان زنان، سطوح استرس ادراک شده ممکن است نه صرفا از طریق پرخوری مرتبط با استرس بلکه همچنین از طریق الگویی متنوع و فراگیرتر از رفتارهای پرخوری با افزایش شاخص توده بدنی (BMI) و چاقی شکمی مرتبط باشد.

دکتر فرزانه روانپزشک و روانکاو ذکر می کند که البته به نظر می رسد که برای تعیین این که آیا تفاوت های فردی در پرخوری مرتبط با استرس به طور متفاوتی پیش بینی کننده نتایج سلامتی مرتبط با چاقی هستند یا خیر، نیاز به تحقیقات بیشتری است. ارزیابی و در نظر گرفتن هیپوفاژی یا کم خوری برای پایش دقیق این مسائل و درمان پرخوری ناشی از اضطراب stress-related eating نکته بسیار مهم و کلیدی خواهد بود.

نکته مهم بعدی این است که اگرچه تمایل به پرخوری در پاسخ به استرس stress-related eating ممکن است یک توضیح رفتاری برای ارتباط بین تجربیات استرس زا و معیارهای بدنی مرتبط با چاقی باشد، احتمالا مکانیسم های رفتاری و فیزیولوژیکی همزمان و یا عوامل مستقل دیگری نیز نقش دارند. به طور مثال، بزرگسالانی که مقادیر زیاد استرس را در زندگی روزمره خود گزارش می کنند، اغلب مشکلات در سیکل خواب به صورت بد خوابی نیز همزمان تجربه می کنند که با چاقی مرتبط است. نکته بسیار مهم در زمینه درمان الگوهای نادرست پرخوری دانستن این نکته هست که مقادیر زیاد استرس، می تواند پیش بینی کننده شروع عدم فعالیت بدنی در مردان و زنان بزرگسال نیز باشد.

میزان بالاتر و تعداد بیشتر عوامل استرس زای روزانه و نیز استرس مزمن با افزایش واکنش بدن به هورمن کورتیزول نیز همراه است. مواجهه با هورمن کورتیزول به نوبه خود باعث افزایش تجمع سلول های چربی در منطقه شکم می شود. به این ترتیب، در جهت درمان بهینه پرخوری عصبی باید به بررسی طیف گسترده ای از پاسخ های رفتاری، متابولیک، و فیزیولوژیکی به استرس حاد و مزمن توسط تیم درمانی “روانپزشک، متخصص تغذیه و روانشناس پرداخته شود تا تعداد بیشتری از مکانیسم های درگیر در زمینه انواع چاقی و بخصوص چاقی مرکزی مشخص شوند.

References:

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17543357/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27423819/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19470627/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30019257/