اختلال وسواس فکری-عملی، یا اختلال وسواسی-جبری یک اختلال اضطرابی مزمن است که با اشتغال ذهنی مفرط درمورد نظم و ترتیب، امور جزئی و همچنین کمال‌طلبی همراه است که تا حدی که به از دست دادن انعطاف‌پذیری فرد در انجام امور زندگی می‌انجامد. مقاله زیر توسط دکتر ندا فرزانه روانپزشک دارای بورد تخصصی در مورد “آیا بیماری وسواس قابل درمان است؟” توسط ایشان برای خوانندگان محترم سایتشان تهیه شده است.

در اختلال وسواس فکری-عملی، افکار وسواس‌ گونه و اضطراب ‌آور با وسواس‌ های عملی معمولا همراه می ‌شود. وسواس ‌های عملی، کارهایی وسواس‌ گونه هستند که شخص برای کوشش در راه کاهش وسواس ‌های فکری خود انجام می‌ دهد. این کردارها تکراری و کلیشه‌ ای و تا اندازه ‌ای غیر ارادی هستند.

انواع مختلف بیماری وسواسی جبری

طبق جدیترین راهنمای تشخیصی و آماری اختلال ‌های روانی،اختلال وسواسی -جبری و اختلالات مرتبط شامل اختلال وسواسی- جبری ، اختلال بدریخت انگاری بدن، اختلال ذخیره ‌سازی، اختلال کندن مو، اختلال خراشیدن پوست، اختلال وسواسی -جبری و اختلالات ناشی از مواد/دارو، اختلال وسواسی-جبری و اختلالات مرتبط ناشی از بیماری طبی، اختلال وسواسی-جبری و اختلالات مرتبط معین دیگر و اختلال وسواسی-جبری و اختلالات مرتبط نامعین می ‌باشد. بر این اساس اختلال وسواسی-جبری، به دو گونه فکری و عملی تعریف می‌ شود.

برخی از افراد مبتلا به بیماری وسواسی جبری، در شرایط پر اضطراب، اقدام به کندن موهای سر بویژه جلوی سر خود می‌کنند همچنین برخی دیگر، وسواس کندن پوست دارند. بعضی دیگر از مبتلایان، وسواس احتکار دارند و هر چیز دور ریختنی را نگه می‌دارند و نمی‌توانند وسایل بی‌ارزش، لباس‌ های کهنه خود و غیره را دور بریزند.

نکات مهم در مورد بیماری وسواسی-جبری

بیماری وسواسی – جبری حتی در سنین نوجوانی نیز می‌ تواند شروع شود. مثلا برخی از نوجوان‌ ها به دلیل ابتلا به بیماری وسواسی جبری (OCD) ، برای خواندن یک صفحه کتاب، حدود دو سه ساعت وقت می ‌گذارند که انجام این کار می‌تواند بازدهی آنها را کم کند. امروزه یک نوع دیگری از بیماری وسواسی جبری (OCD) در افراد دیده می‌شود که با تلفن همراه مرتبط است. افراد مبتلا به این نوع بیماری وسواسی- جبری، تلفن همراه خود را بدون هیچ دلیلی دائم چک می‌کنند، حتی در شرایطی که صدای تلفن همراه خود را روی حالت سکوت نگذاشته ‌اند. مردان و زنان به یک اندازه ممکن است به اختلال وسواسیِ جبری مبتلا شوند اما ابتلاء به این اختلال در مردان عمدتاً در سنین پایین ‌تری نسبت به زنان روی می ‌دهد.احتمال تطابق در دوقلوهای همسان بالاتر است و در افراد با سطح پایین اقتصادی بیشمار دیده می شود.

بیماری وسواسی جبری با چه بیماری های روحی روانی همزمان شایع است؟

بیماری وسواسی جبری  اکثرا با سایر بیماری های روانی دیگری نیز میتوانند همزمان باشد. دکتر فرزانه بورد تخصص روانپزشکی بیان میکند که اختلالات اضطرابی، اختلالات خلقی شامل بیماری افسردگی ماژور و دو قطبی، اختلالات کنترل تکانه و اختلالات مصرف مواد در دسته شایع ترین بیماری های روانی هستند که باید به موقع توسط روانپزشک تشخیص داده شده و درمان شوند تا فرد بیمار مبتلا بتواند به عملکرد عادی خود در زندگی اش برگردد. اختلالات تیک (Tic)  و دیگر انواع بیماری های مرتبط با وسواس (OCRD) نیز معمولا می توانند با بیماری وسواسی جبری (OCD) رخ ‌دهند. ندا فرزانه روانپزشک غرب تهران بیان می کند که در یکی از جدیدترین بررسی ها مشخص شده است که در ۷۹.۲ % موارد، بیماری وسواس (OCD) بعد از اختلالات اضطرابی دیگری مثل بیماری اضطراب اجتماعی شروع میشود در حالی که بیماری وسواسی جبری  تقریبا به اندازه ۹۲/۸% قبل از یک اختلال خلقی نیز می تواند شروع شود. نکته جالب این است که بیماری وسواسی جبری حتی در ۵۸.۹ % موارد می تواند با اختلالات مصرف مواد نیز شروع شود. علاوه بر این، برخی شواهد زیادی حاکی از افزایش ابتلای همزمان به بعضی از بیماری های جسمی در افراد مبتلا به بیماری وسواس  است.

نوع شدید بیماری وسواسی جبری

در موارد شدید بیماری وسواسی جبری (OCD) به صورت یک اختلال شدیدا آسیب زننده در بسیاری از حوزه های شغلی، فردی و زناشویی با شیوع ۶۵.۳ % از موارد به مدت ۱۲ ماه است. متاسفانه، علی‌رغم افزایش آگاهی از علائم وسواس عوارض ناشی از آن، این بیماری کمتر تشخیص داده می‌شود و تحت درمان قرار نمی‌گیرد. و در عمل تنها تعداد کمی از موارد شدید بیماری وسواس به میزان ۳۰.۹ %‏تحت درمان ویژه روانپزشک و روان درمانگر وسواس قرار می گیرند.

علل مهم بیماری اختلال وسواس فکری-عملی

وراثت عاملی برای وقوع اختلال وسواس فکری-عملی است؛ به‌طوری‌که اگر کسی در خانواده دارای پدر و مادر وسواسی باشد، احتمال اینکه فرزند نیز به وسواس مبتلا بشود، وجود دارد. بنابراین والدین باید توجه داشته باشند که گاهی وسواس به ‌صورت ناگهانی در کودکان و نوجوان‌ ها شروع می‌ شود که در چنین شرایطی باید سریعا به روانپزشک اطفال مراجعه کرد. این مساله ممکن است با عفونت گلو، سرماخوردگی، سرخک و سرخجه در ارتباط باشد که در نتیجه آن، قسمتی از مغز که مسئول کنترل افکار است، دچار التهاب می‌شود و برای کودک یا نوجوان وسواس ناگهانی را به ‌وجود می‌ آورد.

نقش وراثت

نقش وراثت در انتقال اختلال وسواس فکری-عملی انکارناپذیر است و حدود ۵۰ درصد از علل وسواس، می‌تواند به وراثت مربوط باشد. یعنی در بسیاری از موارد می ‌توان متوجه شد که یک نفر از اطرافیان نزدیک به فرد بیمار نیز از ابتلا به اختلال وسواسی جبری رنج می‌برد.

اشکال مختلف بیماری وسواسی-جبری چگونه اند؟

اختلال وسواس فکری-عملی می‌تواند به شکل ‌های مختلف خود را بروز بدهد که شایع ‌ترین آن، وسواس شست‌و‌شو است. در این وسواس فرد تصور می‌کند وسایل و اجسام می‌توانند آلودگی و بیماری را منتقل کنند به همین دلیل دچار اضطراب می‌ شود و به شستن اجباری وسایل و اجسام روی می ‌آورد. افراد همچنین می‌توانند به وسواس نجاست مبتلا شوند و دائما تصور کنند که لباس یا وسایل‌ شان نجس شده است.
علاوه بر این، اختلال وسواس فکری-عملی نیز از انواع دیگری این بیماری روانی است. همچنین برخی از افراد در انجام امور دینی ممکن است دچار وسواس شوند. مثلا برخی از افراد سوره حمد را در نماز خود بارها و بارها می‌خوانند به این دلیل که فکر می‌کنند نحوه تلفظ‌شان ممکن است اشکال داشته باشد.
اختلال وسواس فکری-عملی همچنین می‌تواند به صورت خود بیمار انگاری باشد و فرد دائما تصور کند که بیمار است. بویژه در سال‌ های اخیر دیده می‌شود که برخی از افراد بدون هیچ دلیل منطقی تصور می ‌کنند که اچ.آی.وی مثبت، کرونا یا مبتلا به سرطان هستند.

اهمیت مغز در روند اختلال وسواس فکری-عملی

اختلال در عملکرد مغز در افراد مبتلا به بیماری وسواسی جبری رخ می دهد همچنین اختلال در عملکردهای عاطفی شناختی مانند تغییرات در پردازش هیجانی و کنترل شناختی در اختلال وسواسی-جبری (OCD) نیز می تواند ایجاد شود. به خصوص تغییرات در شبکه نورونی نواحی پیشانی، مخچه ‌ای و لوب گیجگاهی در بیماری وسواس موثر است.

اساس درمانهای بیماری وسواسی-جبری

با توجه به ماهیت این بیماری، بیمار باید حتما زیرنظر روانپزشک درمان شود و افراد نباید تصور کنند که به مرور زمان بهبود پیدا می ‌کنند. درمان اصلی این بیماری با داروهایی که توسط روانپزشک تجویز میشوند، انجام می‌شود و فرد برای این ‌که داروها اثر بگذارند، باید صبور باشد چون داروهای وسواس، معمولا بعد از حداقل یک ماه تاثیرات خود را نشان می‌دهند. اگر افراد مبتلا به وسواس داروهای خود را درست و بموقع مصرف کنند، می‌توان به درمان امید داشت.

درمانهای غیر دارویی بیماری وسواسی-جبری

اکثر افرادی که مبتلا به اختلال وسواس جبری می‌ شوند، در مراحل اولیه برخی از علائم این بیماری را به ‌طور خفیف تجربه می‌ کنند و می ‌توان از تشدید علائم در برخی از آن ‌ها پیش از آن‌ که به ‌طور کامل دچار بیماری شوند جلوگیری کرد. درمان اختلال وسواسی-جبری از جمله درمان وسواس فکری شامل سه مرحلهٔ روان‌ درمانیِ شناختیِ رفتاری،رفتار درمانی و دارو درمانی است. درمانهای رفتاری اختلال وسواس اجباری شامل رویارویی و جلوگیری از پاسخ (ERP) است. در مرحلهٔ پیشگیری از عادات، یک متخصص به فرد بیمار مبتلا به وسواس کمک می ‌کند تا در بازه ‌های زمانی طولانی و طولانی‌تری از رویارویی با شرایط استرس ‌زایی قرار بگیرد که در آن احساس اجبار برای انجام کاری را می‌ کند که استرس و اضطراب او را از بین می ‌برد. در این شرایط، بیمار اصطلاحاً با خود درگیر می‌شود و هر چه‌ قدر که زمان می‌گذرد و او بیشتر به انجام آن کار احساس نیاز می‌کند، او همچنان در مقابل میل وسواسی ایستادگی می‌کند تا مرحله ‌ای که دیگر هیچ اجباری برای انجام آن کار خاص احساس نکند.
درمان وسواس پس از یک تا دو سال قطعی نیست و ممکن است درمان تا زمان بیشتری ادامه داشته باشد. اما آن دسته از افرادی که به صورت خودسرانه داروی خود را قطع می‌کنند، درمان‌ شان سخت ‌تر خواهد شد و وسواس در این افراد می‌تواند به نوع دیگری خود را بروز بدهد.

نکته پایانی مقاله

ندا فرزانه متخصص در زمینه درمان قطعی وسواس ذکر می کند که یکی از مهم‌ترین مواردی که افراد مبتلا به اختلال وسواسی-جبری باید به آن توجه کنند، پذیرش بیماری خود است و تا زمانی که فرد بیماری خود را نپذیرد، درمان موفقیت ‌آمیز نخواهد بود. شروع درمان وسواس، درمان دارویی و توسط روانپزشک است و درمان‌ های غیردارویی که عموما با کمک همکاران روان‌شناس ممکن است انجام شود، پس از تاثیر مناسب دارو و برای کاهش و بهبود علائم باقیمانده است. شروع درمان اختلال وسواسی-جبری با روش‌های غیردارویی و بدون مصرف دارو، چندان موثر نیست.